«Γιατί με συλλαμβάνετε; Παραβίασα κάποιον νόμο;», ρώτησε η Γιούλια Ναβάλναγια την ώρα που τέσσερις αστυνομικοί την περικύκλωναν το περασμένο Σάββατο. Κατευθυνόταν προς μια συγκέντρωση διαμαρτυρίας στη Μόσχα, στην οποία χιλιάδες άνθρωποι είχαν μαζευτεί απαιτώντας την απελευθέρωση του συζύγου της, αρχηγού της ρωσικής αντιπολίτευσης, Αλεξέι Ναβάλνι από τη φυλακή.
Αφέθηκε ελεύθερη λίγες ώρες αργότερα, αφότου οι αστυνομικές δυνάμεις είχαν διαλύσει τη διαδήλωση. Ωστόσο, η ταχύτητα με την οποία η αστυνομία την εντόπισε και τη συνέλαβε τα λέει όλα όσον αφορά τους φόβους που η ίδια και ο σύζυγός της προκαλούν στο Κρεμλίνο, την ώρα που οι διαδηλώσεις εξαπλώνονται σε όλη τη Ρωσία.
Στην πρώτη γραμμή μετά τη δηλητηρίαση
Ενώ ο Αλεξέι Ναβάλνι αναρριχήθηκε στην αρχή ως blogger και στη συνέχεια ως πολιτικός, η Ναβάλναγια, 44 ετών, επέλεξε για τον εαυτό της μια ζωή σε μεγάλο βαθμό μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Τον ακολούθησε σε αρκετές διαμαρτυρίες και υποστήριξε τον Αλεξέι κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών του, αλλά έκανε λίγες ομιλίες ή δημόσιες εμφανίσεις.
Τον περασμένο Αύγουστο, ο σύζυγός της δηλητηριάστηκε με τη νευροτοξική ουσία Novichok. Όσο εκείνος νοσηλευόταν σε κωματώδη κατάσταση σε κλινική του Ομσκ, η Ναβάλναγια ξαφνικά βρέθηκε στο επίκεντρο μιας μάχης με το ρωσικό κράτος -και η εικόνα της ως στωικής, ήρεμης γυναίκας έγινε στόρι από μόνη της.
Από εκείνη τη στιγμή, τα ανεξάρτητα ρωσικά Μέσα άρχισαν να τη συγκρίνουν με την πρώην Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ Μισέλ Ομπάμα, με τους υποστηρικτές της να αναρωτιούνται εάν μπορεί κάποια στιγμή να ηγηθεί του αντιπολιτευτικού κινήματος στη χώρα. Η Ναβάλναγια σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά τη δηλητηρίαση του συζύγου της έθεσε υπό πίεση, τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο, τη ρωσική κυβέρνηση -και ενδεχομένως να του έσωσε, έτσι, τη ζωή.
Έδωσε συνεντεύξεις Τύπου από την είσοδο της κλινικής, λέγοντας στους δημοσιογράφους ότι πίστευε πως ο άνδρας της κινδύνευε εάν παρέμενε στη Ρωσία. Οι γιατροί αρνούνταν να του δώσουν άδεια για να διακομιστεί στη Γερμανία, πιθανώς υπό την πίεση των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, ισχυρίστηκε η Ναβάλναγια. «Αυτό γίνεται έτσι ώστε τα ίχνη της χημικής ουσίας να εξαφανιστούν από το σώμα του Αλεξέι», είχε πει, καλύπτοντας οποιοδήποτε συναίσθημα με μαύρα γυαλιά ηλίου. «Δεν είναι σε πολύ καλή κατάσταση, δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε αυτό το νοσοκομείο και απαιτούμε να μας τον δώσουν πίσω».
Η πίεση στο Κρεμλίνο
Θέλοντας να ασκήσει περισσότερη πίεση στο Κρεμλίνο, έγραψε απευθείας στον Πούτιν, ζητώντας να αφήσει τον σύζυγό της να φύγει από τη χώρα. Ο Πούτιν αργότερα είπε ότι με το που παρέλαβε το γράμμα της Ναβάλναγια «έδωσε αμέσως εντολή» να αφεθεί ο Ναβάλνι. Το Κρεμλίνο, άλλωστε, έχει επανειλημμένως οποιαδήποτε ανάμειξη στη δηλητηρίαση του Ναβάλνι.
Η Ναβάλναγια και ο σύζυγός της λίγες ημέρες μετά έφυγαν για το Βερολίνο, μαζί με κάποιες αποδείξεις από το δωμάτιο ξενοδοχείου όπου διέμενε ο Ναβάλνι οι οποίες αργότερα θα αποδεικνύονταν καταλυτικές στο να βοηθήσουν τα ευρωπαϊκά εργαστήρια να εντοπίσουν την ουσία Novichok, ένα στρατιωτικό χημικό όπλο που αναπτύχθηκε πρώτα στη Σοβιετική Ένωση.
«Γιούλια, με έσωσες», έγραψε ο Ναβάλνι στο Instagram, λίγο αφότου ανέκτησε τις αισθήσεις του στο νοσοκομείο του Βερολίνου, πιστώνοντας στη σύζυγό του το ότι σώθηκε.
Η γνωριμία τους
Το ζευγάρι γνωρίστηκε λίγο μετά την αποφοίτηση της Γιούλια (μιας γέννημα-θρέμμα Μοσχοβίτισσας, κόρης ενός επιστήμονα και μιας υπαλλήλου σε υπουργείο) από το Πανεπιστήμιο Οικονομικών Plekhanov, όπου σπούδασε Διεθνείς Σχέσεις. Εργάστηκε σε τράπεζα, πριν αποφασίσει να αποχωρήσει από αυτήν για να φροντίζει τη μεγαλύτερη κόρη τους, Ντάρια, η οποία τώρα σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ των Ηνωμένων Πολιτείων.
Επιστρέφοντας από την άδεια μητρότητας, η Ναβάλναγια βοήθησε τα πεθερικά της στην πώληση επίπλων για κάποια χρόνια, αλλά μετά τη γέννηση του γιου της Ζακάρ -και με τον Ναβάλνι να βρίσκεται ολοένα και περισσότερο στο επίκεντρο της δημοσιότητας- αποφάσισε να αφοσιωθεί αποκλειστικά στην οικογένεια.
Πριν από τη δηλητηρίαση του συζύγου της, η πιο γνωστή δημόσια εμφάνιση της Ναβάλναγια σημειώθηκε το 2013, όταν μίλησε για να υποστηρίξει την υποψηφιότητα του Ναβάλνι για τη δημαρχία της Μόσχας. «Στη Ρωσία δεν βλέπουμε τις γυναίκες των πολιτικών στις διαδηλώσεις, αλλά η πολιτική εισβάλλει στις ζωές των οικογενειών, είτε σας αρέσει είτε όχι», είχε πει σε εκείνη την ομιλία η Ναβάλναγια, περιγράφοντας πώς μέλη της οικογένειάς της είχαν βρεθεί στο στόχαστρο των δυνάμεων ασφαλείας εξαιτίας του ακτιβισμού του συζύγου της.
Επτά χρόνια στο «στόχαστρο»
Στα επόμενα επτά χρόνια από τότε, η πολιτική έχει προκαλέσει ποικίλα προβλήματα στην οικογένειά της. Το 2014, ο Ναβάλνι κινδύνεψε με φυλάκιση 3,5 ετών, σε μια υπόθεση υπεξαίρεσης που ο ίδιος εκτιμά ότι στήθηκε για να τον αποτρέψει από τη διεκδίκηση δημοσίων αξιωμάτων. Ο αδελφός του, Όλεγκ, φυλακίστηκε, ενώ ο ίδιος «γλίτωσε» με μια ποινή με αναστολή, σε μια δικαστική απόφαση που πολλοί θεώρησαν ως έναν τρόπο για να γλιτώσουν οι Αρχές την κριτική προς το Κρεμλίνο.
Ο Ναβάλντι έχει περάσει πολλές εβδομάδες σε κέντρα κράτησης ύστερα από αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, ενώ έχει δεχθεί επιθέσεις από ριζοσπαστικές ομάδες. Το 2017, ο Ναβάλνι δέχθηκε στο πρόσωπο πράσινη βαφή που έβλαψε την όραση από το ένα του μάτι.
Η οικογένεια του Ναβάλνι έχει βρεθεί υπό συνεχή παρακολούθηση επί χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία του CNN, μέλη των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών έχουν ακολουθήσει τον Ναβάλνι σε τουλάχιστον 17 πόλεις από το 2017 και μετά.
Yπόνοιες για δηλητηρίαση και της Ναβάλναγια
Η ίδια η Ναβάλναγια εικάζεται ότι μπορεί να δηλητηριάστηκε σε μια οικογενειακή εκδρομή στο Καλίνιγκραντ πέρυσι. Στοιχεία πτήσης που προέκυψαν από την έρευνα κατέδειξαν ότι τουλάχιστον τρία μέλη της ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας βρέθηκαν στην πόλη την ίδια χρονική περίοδο, ενώ οι κάμερες ασφαλείας απενεργοποιήθηκαν κατά τη διαμονή τους στο ξενοδοχείο, σύμφωνα με πληροφορίες.
Στις 6 Ιουλίου 2019, λίγες ώρες αφότου οι πράκτορες είχαν επιστρέψει στη Μόσχα, η Ναβάλναγια αρρώστησε, νιώθοντας «μια ξαφνική εξάντληση και έναν αποπροσανατολισμό», όπως περιέγραψε αργότερα ο Αλεξέι Ναβάλντι.
Η Γιούλια ανάρρωσε και η ακριβής αιτία της ασθένειάς της ουδέποτε προσδιορίστηκε. Αλλά εμπειρογνώμονες είπαν στο CNN ότι τέτοιου είδους συμπτώματα συνάδουν με μικρή δόση δηλητηρίασης -και κοιτάζοντας πίσω στον χρόνο, ο Ναβάλνι θεωρεί ότι τα συμπτώματα ήταν «ακριβώς τα ίδια» με αυτά που βίωσε ο ίδιος ενώ ανάρρωνε μετά τη δηλητηρίαση με το Novichok.
Απεριόριστη στήριξη
Η Ναβάλναγια, τουλάχιστον δημοσίως, έχει πολλές φορές γελάσει εξαιτίας των δυσκολιών που έχει προκαλέσει στην οικογένειά της η διαμάχη του συζύγου της με τη ρωσική κυβέρνηση.
«Όλοι θέλουν πάντα να λέω ή να υπαινίσσομαι ότι ναι, θα το ήθελα (σ.σ.: για τον Αλεξέι να σταματήσει αυτό που κάνει). Όχι. Υποστηρίζω αυτό που κάνει, και το λέω ειλικρινά», είπε σε συνέντευξή της μετά τη δηλητηρίαση του Ναβάλνι. «Αλλά το να ακολουθείς πάντα τη μέση οδό, απλώς δεν είναι κουλ».
Όταν οι προσωπικοί τους τραπεζικοί λογαριασμοί πάγωσαν πέρυσι, ως αποτέλεσμα μιας υπόθεσης υπεξαίρεσης με κατηγορούμενο τον σύζυγό της -για την οποία ο ίδιος πιστεύει ότι είχε πολιτικά κίνητρα- η οικογένεια αναγκάστηκε να πληρώνει με μετρητά για όλες τις αγορές, είπε η Ναβάλναγια.
«Μόλις έμαθα ότι είμαι μέλος μιας εγκληματικής ομάδας που ονομάζεται "Οι σύμμαχοι του Ναβάλνι" και όλοι οι λογαριασμοί μας έχουν παγώσει», έγραψε τότε στο Instagram. «Είμαι έξω φρενών. Γιατί ο Αλεξέι Ναβάλνι είναι ο αρχηγός της σπείρας; Μπορεί να είμαι εγώ ο εγκληματικός αρχηγός και αυτός να είναι απλώς υποστηρικτής μου».
Ο ρόλος της Γιούλια στη ζωή του Ναβάλνι
Ο υποστηρικτικός ρόλος της Ναβάλναγια στην πολιτική σταδιοδρομία του συζύγου της έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις συζύγους των περισσότερων Ρώσων και Σοβιετικών ηγετών. Η σύζυγος του Πούτιν, Λιουντμίλα Πούτινα, σπάνια είχε κάνει δημόσιες εμφανίσεις και βγήκε από το προσκήνιο μετά την ανακοίνωση του διαζυγίου τους το 2013.
«Ο Ναβάλνι ποτέ δεν αρνείται τον σημαντικό ρόλο που έχει παίξει η Γιούλια στη ζωή του και ότι είναι ένα από τα στηρίγματά του», έγραψε δημοσιογράφος της εφημερίδας Novaya Gazeta. «Δεν κρύβει τη γυναίκα του, ομολογεί ανοιχτά τον έρωτά του για εκείνη, αλλά δεν την επιδεικνύει, την προστατεύει και δεν αρνείται ότι εκείνη τον σώζει στη ζωή».
Η επιστροφή στη Ρωσία και η σύλληψη
Πριν από λίγες ημέρες, το ζευγάρι επέστρεψε στη Ρωσία, αφότου πέρασε πέντε μήνες ζώντας στα ειδυλλιακά τοπία της γερμανικής υπαίθρου -και γνωρίζοντας πολύ καλά ότι, λόγω της επιστροφής τους στη Μόσχα, κινδυνεύουν να μείνουν χώρια επί χρόνια.
Πριν την απογείωση από τη Γερμανία, η Γιούλια πόσταρε ένα χιουμοριστικό βίντεο στο Instagram, επαναλαμβάνοντας μια φράση από τη διάσημη στη Ρωσία των 90s σειρά «Brother». «Γκαρσόν, βάλε μας λίγη βότκα, γυρίζουμε σπίτι».
Το βίντεο έχει γίνει viral στο TikTok, ανάμεσα σε αυτούς που ζητούν την απελευθέρωση του Ναβάλντι. Ο ίδιος συνελήφθη λίγο μετά την άφιξή του στο αεροδρόμιο Sheremetyevo της Μόσχας, όπου το αεροπλάνο τους οδηγήθηκε την τελευταία στιγμή.
Τη στιγμή που η αστυνομία ετοιμαζόταν να απομακρύνει τον Ναβάλντι, η Ναβάλναγια έδωσε στον σύζυγό της μια αγκαλιά και ένα φιλί, και στη συνέχεια βγήκε έξω στο κρύο για να απευθυνθεί σε δημοσιογράφους και υποστηρικτές: «Ο Αλεξέι δεν φοβάται, ούτε εγώ φοβάμαι, και σας καλώ όλους να μη φοβάστε», είπε πριν αποχωρήσει εν μέσω συνθημάτων για το πρόσωπό της.
Το ρίσκο που πήρε ο Ναβάλνι
Η τολμηρή επιστροφή του Ναβάλνι στη Ρωσία σημαίνει ότι ρισκάρει να περάσει αρκετά χρόνια στη φυλακή. Αν συμβεί αυτό, πολλοί στη Ρωσία εκτιμούν ότι η σύζυγός του μπορεί να αναλάβει την ηγεσία της ρωσικής αντιπολίτευσης, συγκρίνοντάς την μάλιστα με τη Λευκορωσίδα Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια, που κατέβηκε υποψήφια για πρόεδρος στη θέση του συζύγου της Σεργκέι, αφότου εκείνος, γνωστός vlogger και ακτιβιστής, φυλακίστηκε.
Ο Αλεξάντερ Λουκασένκο, που βρίσκεται στην ηγεσία της Λευκορωσίας από το 1994, ανακηρύχθηκε νικητής των εκλογών και η Τιχανόφσκαγια αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα. Πάντως, παραμένει το σύμβολο των μαζικών διαδηλώσεων εναντίον του Λουκασένκο.
Η «Πρώτη Κυρία»
Κάποια ρωσικά ταμπλόιντ έχουν γράψει ότι ενδεχομένως η Ναβάλναγια να διεκδικήσει μια θέση στη ρωσική Βουλή, τη Δούμα, το ερχόμενο φθινόπωρο. Ανάλογες φήμες είχαν κυκλοφορήσει και πριν από τις προεδρικές εκλογές στη Ρωσία το 2018, όταν είχε απαγορευτεί στον Ναβάλνι να κατέλθει ως υποψήφιος πρόεδρος.
Η Ναβάλναγια δεν έχει εκφράσει μέχρι στιγμής πολιτικές φιλοδοξίες. Αλλά οι υποστηρικτές του Κρεμλίνου την έχουν ήδη χαρακτηρίσει ως «πρότζεκτ» των Δυτικών «επιμελητών» που σκοπεύουν να αναμειχθούν στη ρωσική πολιτική σκηνή -μια αντήχηση παρόμοιων κατηγοριών εναντίον του Ναβάλνι.
Ο σύζυγός της την επόμενη εβδομάδα θα βρεθεί ενώπιον του δικαστηρίου και η όποια απόφαση θα καθορίσει το μέλλον της οικογένειας για τα επόμενα χρόνια. Η Ναβάλναγια παραμένει άκαμπτη στις απόψεις της, ευχαριστώντας τους υποστηρικτές -οι οποίοι τη χαρακτήρισαν «Πρώτη Κυρία» στο Instagram- για το ρίσκο που πήραν να συλληφθούν το περασμένο Σαββατοκύριακο ζητώντας την απελευθέρωσή του.