Καθώς το κόστος για τη χρήση φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα αυξάνεται διαρκώς, οι αγρότες στην καρδιά της γεωργικής παραγωγής της χώρας στρέφονται σε μια φθηνότερη εναλλακτική: υγρά μέσα σε πλαστικά μπουκάλια χωρίς ετικέτα, που διακινούνται λαθραία μέσω ξηράς και θάλασσας.

Τα προϊόντα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά, όπως ανέφεραν δώδεκα αγρότες στον θεσσαλικό κάμπο. Είναι όμως και δυνητικά πιο επικίνδυνα: εργαστηριακές αναλύσεις που κοινοποιήθηκαν στο Reuters δείχνουν ότι τα μπουκάλια περιέχουν φυτοφάρμακα που έχουν απαγορευθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και χρόνια λόγω πιθανών κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον.

Η κατάσταση στην Ελλάδα, όπως εξηγούν αγρότες, αιρετοί αξιωματούχοι, στελέχη επιβολής του νόμου και ειδικοί της αγοράς φυτοπροστασίας, απαντάται σε ολόκληρη την ΕΕ, όπου οι αρχές αναφέρουν ότι η χρήση απαγορευμένων ή πλαστών φυτοφαρμάκων βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα.

Αυτό συμβαίνει σε μια περίοδο κατά την οποία η ΕΕ επιδιώκει τη μείωση ακόμα και των επιτρεπόμενων φυτοπροστατευτικών προϊόντων στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης.

Τουλάχιστον το 14% των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα στα ευρωπαϊκά χωράφια είναι παράνομα — ποσοστό αυξημένο από περίπου 10% το 2015, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, το ποσοστό αυτό φτάνει το 25%, σύμφωνα με την Ελληνική Σύνδεσμο Φυτοπροστασίας (ΕΣΥΦ), που εκπροσωπεί τις εταιρείες του κλάδου.

Το 2022, κατασχέθηκαν από την αστυνομία στην Ευρώπη 2.040 τόνοι παράνομων φυτοφαρμάκων, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Europol — ποσότητα τετραπλάσια σε σχέση με το 2019.

Ωστόσο, το πρόβλημα εκτιμάται ότι είναι ακόμη μεγαλύτερο, καθώς μεγάλο μέρος της λαθρεμπορίας παραμένει αθέατο, όπως δήλωσαν οι αρχές στην Ελλάδα αλλά και σε βασικές γεωργικές χώρες της Ευρώπης: τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ισπανία.

«Πρόκειται για διαχρονικό πρόβλημα», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απαντώντας σε ερωτήματα του Reuters. Η καταπολέμηση της λαθρεμπορίας είναι ευθύνη των κρατών-μελών, ανέφερε, ενώ η Επιτροπή εργάζεται για την ταχύτερη έγκριση νέων ουσιών ώστε οι αγρότες να έχουν νόμιμες επιλογές για την αντιμετώπιση των παρασίτων.

Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας, Κώστας Τσιάρας, δήλωσε ότι η χώρα εργάζεται για την προστασία της δημόσιας υγείας, την υποστήριξη των αγροτών και την προώθηση ασφαλούς, νόμιμης γεωργικής παραγωγής.

«Η καταπολέμηση της παρανομίας είναι προτεραιότητά μας», ανέφερε.

Οι επιπτώσεις στα εισοδήματα

Οι Έλληνες αγρότες είναι ευάλωτοι απέναντι στο λαθρεμπόριο φυτοφαρμάκων λόγω των συνεπειών της οικονομικής κρίσης (2010–2018) αλλά και της κλιματικής αλλαγής, που έχει προκαλέσει ξηρασία και έξαρση εντόμων.

Ορισμένοι αγρότες ανέφεραν ότι τα φυτοφάρμακα αντιστοιχούν έως και στο 50% του ετήσιου κόστους παραγωγής. Ένα λίτρο δημοφιλούς ελληνικού εντομοκτόνου μπορεί να κοστίζει έως 380 ευρώ, ενώ ένα πλαστό προϊόν μπορεί να βρεθεί στη μαύρη αγορά για 200–230 ευρώ.

Οι υψηλές τιμές απειλούν τη βιωσιμότητα στον θεσσαλικό κάμπο — μια περιοχή-κλειδί για την ελληνική αγροτική παραγωγή, όπου καλλιεργούνται μήλα, αμύγδαλα, δημητριακά και βαμβάκι. Οπωρώνες έχουν εγκαταλειφθεί καθώς οι παραγωγοί αναζητούν εργασία αλλού.

«Για να επιβιώσεις, πρέπει να γίνεις παράνομος;» διερωτάται ο Γιώργος Ζέικος, τέταρτης γενιάς μηλοπαραγωγός και πρόεδρος συνεταιρισμού στο χωριό Αγιά.

«Άλλο να παρανομήσεις για κέρδος, άλλο απλώς για να επιβιώσεις.»

Ο ίδιος δήλωσε ότι έχει αρνηθεί να χρησιμοποιήσει παράνομα φυτοφάρμακα. Όμως αγρότες σε έξι χωριά της περιοχής παραδέχθηκαν ότι οι ίδιοι ή συγγενείς και γείτονές τους τα έχουν δοκιμάσει.

Ένας ακόμη λόγος είναι η αντιληπτή αποτελεσματικότητα των απαγορευμένων σκευασμάτων. Στο βαμβακοπαραγωγικό χωριό Μεταμόρφωση, οι αγρότες θυμούνται πώς τα παλαιότερα, πλέον απαγορευμένα, φυτοφάρμακα ήταν τόσο ισχυρά που ούτε πουλιά δεν πετούσαν πάνω από τα ψεκασμένα χωράφια. Σήμερα, λένε, χρησιμοποιούν διπλάσια ποσότητα των νόμιμων προϊόντων για να δουν αποτέλεσμα.

Ο Γιώργος Ποντίκας, πρόεδρος του ΕΣΥΦ και διευθύνων σύμβουλος της ελληνικής θυγατρικής της Syngenta, απορρίπτει τους ισχυρισμούς ότι τα φυτοφάρμακα είναι ακριβά ή αναποτελεσματικά. Κατηγορεί τις αρχές για ανεπαρκή έλεγχο και τιμωρία των παραβατών.

«Όποιος δηλητηριάζει την τροφική αλυσίδα για να βγάλει κέρδος, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εγκληματίας», δήλωσε χαρακτηριστικά.

Οργανωμένο λαθρεμπόριο

Τα λαθραία σκευάσματα εισάγονται στην Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας, κρυμμένα σε ρεζέρβες οχημάτων ή μεταφέρονται με σχεδίες που χρησιμοποιούνται και για μεταφορά μεταναστών από την Τουρκία, σύμφωνα με μαρτυρίες αγροτών και αξιωματούχων.

Σε ένα χωριό, παραγωγός αμυγδάλων ανέφερε ότι οδήγησε ο ίδιος στη Βουλγαρία και αγόρασε πέντε κιβώτια πλαστών σκευασμάτων για τον εαυτό του και τους γείτονές του. Αλλού, κάτοικοι λειτουργούν ως μεσάζοντες για έναν άνδρα γνωστό ως «ο Βούλγαρος», καταγράφοντας παραγγελίες όταν πλησιάζει στην περιοχή.

Η συναλλαγή γίνεται μετρητοίς, ο ψεκασμός πραγματοποιείται τη νύχτα, και τα άδεια δοχεία καίγονται ώστε να μην αφήσουν ίχνη.

Οι περισσότεροι αγρότες που μίλησαν στο Reuters ζήτησαν ανωνυμία, φοβούμενοι αντίποινα από τις αρχές.

Η Βουλγαρική Υπηρεσία Ασφάλειας Τροφίμων ανέφερε ότι έχει εντείνει τους ελέγχους από τον Οκτώβριο για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης και χρήσης. Το Υπουργείο Εμπορίου της Τουρκίας δεν απάντησε σε σχετικό αίτημα για σχολιασμό.

Σύμφωνα με ανώτερο αξιωματικό της ελληνικής αστυνομίας, το εμπόριο έχει οργανωθεί σε δομές που θυμίζουν οικονομικό έγκλημα, με ρόλους που περιλαμβάνουν εισαγωγή, αποθήκευση και διανομή. Η αστυνομία βασίζεται κυρίως σε πληροφοριοδότες.

Ο Δημήτρης Σταυρίδης, επικεφαλής της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης Θεσσαλίας, παραδέχθηκε ότι θα μπορούσαν να γίνουν περισσότεροι έλεγχοι στις λαϊκές αγορές, αλλά ορισμένες περιοχές αντιμετωπίζουν πρόβλημα υποστελέχωσης.

Κίνδυνοι για την υγεία

Τα κατασχεθέντα προϊόντα αποστέλλονται στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα για ανάλυση. Πολλά φέρουν βουλγαρικές, τουρκικές ή χειρόγραφες ετικέτες. Ορισμένα μοιάζουν με νόμιμα φυτοφάρμακα της ΕΕ, αλλά περιέχουν επικίνδυνες ουσίες ή άγνωστους διαλύτες. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, επιτρέπονται μόνο προϊόντα με ελληνική ετικέτα.

Η ελληνική αστυνομία και η Europol αναφέρουν ότι πολλές από τις ουσίες αυτές προέρχονται από την Κίνα.

Το κινεζικό Υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε ότι παροτρύνει τις εταιρείες να τηρούν τη νομοθεσία στις χώρες που δραστηριοποιούνται, ενώ είναι διατεθειμένο να συνεργαστεί με την ΕΕ σε τελωνειακούς ελέγχους.

Οι απαγορεύσεις της ΕΕ βασίζονται εν μέρει σε εκτιμώμενους κινδύνους για την υγεία, όπως πιθανές βλάβες σε ήπαρ, νεφρά και πνεύμονες ή καρκινογένεση. Ορισμένα από τα ίδια χημικά παραμένουν νόμιμα σε άλλες χώρες, περιλαμβανομένων των ΗΠΑ.

Στην Ελλάδα, πάνω από 12 απαγορευμένα φυτοφάρμακα — μερικά από το 2009 — εντοπίστηκαν το 2024, σύμφωνα με εργαστηριακές αναλύσεις.

«Είναι πολύ σοβαρό», δήλωσε ο Περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής τοξικολογίας, αναφερόμενος στις μελέτες για τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία.

Το 2023, 10 απαγορευμένα φυτοφάρμακα εντοπίστηκαν σε ελαιόλαδο, κεράσια, ντομάτες, σταφύλια και πορτοκάλια, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης.

Αν και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι η έκθεση καταναλωτών σε χαμηλά επίπεδα φυτοφαρμάκων είναι ελάχιστα επικίνδυνη, οι ίδιοι οι αγρότες που τα χρησιμοποιούν εκτίθενται σε πολύ μεγαλύτερο ρίσκο.

Στις αρχές του 2000, πνευμονολόγοι στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Λάρισας παρατήρησαν αύξηση σπάνιας μορφής πνευμονικής ίνωσης σε ασθενείς που κάπνιζαν και ταυτόχρονα εκτίθεντο σε φυτοφάρμακα. Το 2006, τα ευρήματά τους, μαζί με έρευνες στη Γαλλία, συνέβαλαν στην αναγνώριση μιας ασθένειας που σήμερα είναι γνωστή ως Συνδυασμένη Πνευμονική Ίνωση και Εμφύσημα (CPFE).

«Σχεδόν όλοι οι ασθενείς που εκτίθεντο και στο κάπνισμα και στα φυτοφάρμακα εμφάνιζαν αυτή τη συγκεκριμένη παθολογία», εξηγεί ο γιατρός Ηλίας Δίμεας.

Σε άλλες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, γιατροί αναφέρουν αύξηση αναπνευστικών παθήσεων τα τελευταία χρόνια, ενδεχομένως συνδεδεμένων με την έκθεση σε φυτοφάρμακα, και έχουν ξεκινήσει να λαμβάνουν υπόψη και το επαγγελματικό ιστορικό των ασθενών.

Οι αγρότες, πάντως, αντιμετωπίζουν τους κινδύνους με μοιρολατρία.

«Όλα τα φυτοφάρμακα έχουν συνέπειες», λέει ο Θανάσης Κωστής, παραγωγός στη Μεταμόρφωση. «Είχα μάσκα, αλλά φέτος δεν τη φόρεσα καθόλου», συμπλήρωσε. 

Με πληροφορίες από Reuters

Eπιμέλεια: Θέα Μανούρα

Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!