Για τις περισσότερες οικογένειες ανά τον κόσμο, τα Χριστούγεννα ταυτίζονται με ευχές, δώρα, γεμάτα οικογενειακά τραπέζια, ζεστασιά και στιγμές χαλάρωσης. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που προσεγγίζουν τη γιορτή με πιο… πρακτικούς όρους: εύχονται κάποιος να τους βάψει το σπίτι, ονειρεύονται ένα τζακούζι ή ακόμη κι ένα πόνι, αλλά πάνω απ’ όλα ζητούν περισσότερο ελεύθερο χρόνο.

Η τελευταία αυτή επιθυμία μπορεί να μη βοηθά ιδιαίτερα στις χριστουγεννιάτικες αγορές, αναδεικνύει όμως κάτι ουσιαστικό: ο χρόνος —τόσο ο χρόνος που αφιερώνουμε στη δουλειά όσο και εκείνος που μας μένει εκτός αυτής— βρίσκεται στον πυρήνα της καθημερινής μας ζωής. Η ανάγκη για περισσότερη ελευθερία χρόνου ανεβαίνει συνεχώς στη λίστα των προτεραιοτήτων μας, σχεδόν δίπλα στο… πόνι.

Ο χρόνος εργασίας στο μικροσκόπιο

Η μείωση του χρόνου εργασίας υπήρξε διαχρονικά βασικό αίτημα των εργατικών κινημάτων διεθνώς και παραμένει επίκαιρη, παρά τις αντίθετες τάσεις που παρατηρούνται σε ορισμένες χώρες — όπως στην Ελλάδα, όπου φτάσαμε ακόμη και στη νομοθέτηση του 13ωρου. Παρ’ όλα αυτά, τις τελευταίες δεκαετίες ο μέσος εργαζόμενος πλήρους απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει δει ουσιαστική μείωση των ωρών εργασίας του.

Η στασιμότητα αυτή γεννά εύλογα το ερώτημα: μήπως ήρθε η στιγμή να ξανανοίξει σοβαρά η συζήτηση για τον χρόνο εργασίας; Τα επιχειρήματα υπέρ είναι πολλά — ακόμη κι αν δεν συγκινούν τον Κυριάκο Μητσοτάκη ή πολλούς ομοϊδεάτες του στην Ευρώπη και αλλού.

Χρόνος ή χρήμα;

Ενδιαφέρον φως στο ζήτημα ρίχνει ένα πείραμα των Αμερικανών ψυχολόγων Τζίνο και Κάσι Μόγκιλνερ. Οι ερευνητές ζήτησαν από τρεις ομάδες συμμετεχόντων να σχηματίσουν μια πρόταση χρησιμοποιώντας τρεις λέξεις. Η διαφορά ήταν ότι οι λέξεις κάθε ομάδας παρέπεμπαν αντίστοιχα στα χρήματα, στον χρόνο ή ήταν ουδέτερες.

Για παράδειγμα, η πρώτη ομάδα έλαβε λέξεις όπως «μαϊμού – λεφτά – καφές», η δεύτερη «μαϊμού – χρόνος – καφές» και η τρίτη «μαϊμού – ψυγείο – καφές». Αμέσως μετά, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να λύσουν μια μαθηματική άσκηση, στην οποία υπήρχε εύκολη δυνατότητα εξαπάτησης για μικρό χρηματικό όφελος.

Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά: όσοι είχαν «προετοιμαστεί» με λέξεις σχετικές με τα χρήματα εξαπάτησαν σημαντικά περισσότερο. Αντίθετα, η ομάδα του «χρόνου» εμφάνισε τη μεγαλύτερη ειλικρίνεια. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η σκέψη του χρόνου ενεργοποιεί πιο κοινωνικούς και λιγότερο εγωκεντρικούς συνειρμούς.

Πιο κοινωνικοί με περισσότερο ελεύθερο χρόνο;

Αν καλούμασταν να σχηματίσουμε πρόταση με τη λέξη «ώρα», πιθανότατα θα φανταζόμασταν τη μαϊμού να απολαμβάνει καφέ με φίλους. Αν όμως η λέξη ήταν «χρήματα», ίσως σκεφτόμασταν πόσους καφέδες θα μπορούσε να αγοράσει — μια σαφώς πιο ατομική οπτική.

Σημαίνει αυτό ότι περισσότερος ελεύθερος χρόνος θα μας έκανε πιο κοινωνικούς και πιο ειλικρινείς; Δεν μπορούμε να το ισχυριστούμε με βεβαιότητα, όμως τα ευρήματα αυτά δίνουν τροφή για σκέψη. Ιδίως σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι ωθούνται διαρκώς να σκέφτονται οικονομικά — ακόμη και στις διαφημίσεις των διακοπών, που υπόσχονται «περισσότερα με λιγότερα χρήματα».

Ατομικές λύσεις ή συλλογικές απαντήσεις;

Πώς, όμως, μπορούμε στην πράξη να ανακτήσουμε χρόνο; Για πολλούς, η μόνη ρεαλιστική επιλογή μοιάζει να είναι η μερική απασχόληση. Δεν είναι τυχαίο ότι πάνω από το 20% των Ευρωπαίων εργάζονται ήδη με μειωμένο ωράριο, γεγονός που συμβάλλει στη συνολική πτώση των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας.

Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, η εβδομάδα των 30 ωρών είναι σχεδόν πραγματικότητα: περισσότερες από τρεις στις τέσσερις γυναίκες και περίπου ένας στους τέσσερις άνδρες εργάζονται μερικώς. Παρόμοιες τάσεις εμφανίζονται και σε άλλες χώρες της ΕΕ, οδηγώντας σε ανακατανομή της απασχόλησης.

Παρά τις ενστάσεις ορισμένων οικονομολόγων, παραδείγματα χωρών όπως η Γερμανία και η Ολλανδία δείχνουν ότι η μείωση των ωρών μπορεί να συνοδεύεται από αύξηση της απασχόλησης. Ακόμη και η Ισπανία δοκίμασε πιλοτικά την τετραήμερη εργασία, διατηρώντας τους μισθούς σταθερούς.

Το τίμημα της μερικής απασχόλησης

Το πρόβλημα είναι ότι για τους περισσότερους η μερική απασχόληση δεν αποτελεί πραγματικά ελεύθερη επιλογή. Συνοδεύεται από μειωμένο εισόδημα, μεγαλύτερη εργασιακή ανασφάλεια και περιορισμένες προοπτικές εξέλιξης. Έτσι, η «ευελιξία» συχνά αποδεικνύεται ψευδεπίγραφη.

Παράλληλα, ενδέχεται να διευρύνει τις ανισότητες φύλου, καθώς κυρίως οι γυναίκες καταφεύγουν σε αυτήν τη λύση. Οι συνέπειες είναι διπλές: χαμηλότερο εισόδημα και μεγαλύτερο βάρος οικιακής και φροντιστικής εργασίας, αφού οι άνδρες σπανίως αναλαμβάνουν περισσότερες υποχρεώσεις όταν οι σύντροφοί τους εργάζονται λιγότερες ώρες.

Ο χρόνος εργασίας ως ζήτημα υγείας

Η υπερβολική εργασία συνδέεται άμεσα με αυξημένους κινδύνους για την υγεία. Η κόπωση μειώνει τη συγκέντρωση και αυξάνει τα ατυχήματα, ιδιαίτερα σε κρίσιμους τομείς όπως η υγεία, όπου οι λιγότερες ώρες θα μπορούσαν να αποτρέψουν σοβαρά λάθη.

Σε μια οικονομία υπηρεσιών, οι πολλές ώρες σημαίνουν άγχος, εξάντληση, διαταραχές ύπνου, κατάθλιψη και καρδιακά προβλήματα. Η μείωση του χρόνου εργασίας μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά, υπό την προϋπόθεση ότι δεν αυξάνεται η ένταση της δουλειάς ούτε καθίσταται απρόβλεπτο το ωράριο.

Το πιο πολύτιμο χριστουγεννιάτικο δώρο

Όσοι φέτος ευχήθηκαν «περισσότερο ελεύθερο χρόνο» δεν είναι μόνοι. Πρόκειται για μια επιθυμία που θα μπορούσε να ωφελήσει συνολικά την κοινωνία, εφόσον συνοδευτεί από συλλογική μείωση του χρόνου εργασίας.

Σύμφωνα με ειδικούς, μόνο μια τέτοια συλλογική προσέγγιση μπορεί να καλύψει την ανάγκη για περισσότερο χρόνο, να εξισορροπήσει την ανακατανομή της εργασίας, να μειώσει τις έμφυλες ανισότητες και να ενισχύσει την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία.

Ίσως, τελικά, το πιο ουσιαστικό δώρο προς τους άλλους και τον εαυτό μας να είναι η αναζωπύρωση μιας σοβαρής δημόσιας συζήτησης για το πώς μπορούμε να δουλεύουμε λιγότερο και να ζούμε περισσότερο.

Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!