Η συνεχής διεύρυνση των ηλεκτρονικών πληρωμών έχει πλέον αποκτήσει χαρακτήρα διαρθρωτικής αλλαγής για την ελληνική οικονομία, με σαφείς επιπτώσεις τόσο στη λειτουργία της αγοράς όσο και στα δημόσια έσοδα. Η αυξανόμενη χρήση καρτών αντικατοπτρίζει αφενός τη μεταβολή των καταναλωτικών συνηθειών, αφετέρου την ενίσχυση των θεσμικών παρεμβάσεων που στοχεύουν στη διαφάνεια και τη φορολογική συμμόρφωση. Σε αυτό το πλαίσιο, νέα μελέτη του ΙΟΒΕ αποτυπώνει την πορεία, την ένταση και τα αποτελέσματα της εξάπλωσης των ηλεκτρονικών συναλλαγών στην Ελλάδα κατά την τελευταία δεκαετία.
Σύμφωνα με τη μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών με τίτλο «Ηλεκτρονικές πληρωμές στην Ελλάδα: μια δεκαετία (2015-2024) ταχείας εξάπλωσης», η Ελλάδα καταγράφει τη δεύτερη ταχύτερη αύξηση στη χρήση καρτών πληρωμής στην ΕΕ των 27. Η ανάλυση καταδεικνύει τόσο τη σταδιακή υποχώρηση της χρήσης μετρητών, όσο και τις διαφοροποιήσεις στη διείσδυση των ηλεκτρονικών πληρωμών ανά κατηγορία συναλλαγών, ενώ αναδεικνύεται η σταθερή θετική συμβολή των καρτών στη βελτίωση της φορολογικής συμμόρφωσης.
Όπως προκύπτει από τα στοιχεία, οι ηλεκτρονικές πληρωμές συνέχισαν να ενισχύονται και μετά την πανδημία, με αμείωτη τη θετική τους επίδραση στα δημοσιονομικά έσοδα. Η δυναμική αυτή συνδέεται με ένα πλέγμα παραγόντων, από τις θεσμικές παρεμβάσεις έως τις μεταβολές στη συμπεριφορά καταναλωτών και επιχειρήσεων.
Οι παράγοντες που επιτάχυναν τη χρήση καρτών
Όπως προκύπτει από τη μελέτη του ΙΟΒΕ, η χρήση καρτών έχει διευρυνθεί συστηματικά μετά το 2014, σε συνέχεια της επιβολής κεφαλαιακών περιορισμών, των μέτρων προώθησης των ηλεκτρονικών πληρωμών (νόμοι 4446/2016, 4646/2019, 4876/2021), της κρίσης της πανδημίας, αλλά και διοικητικών παρεμβάσεων όπως η σύνδεση των τερματικών POS με την ΑΑΔΕ το 2024. Η ταχύτητα εξάπλωσης της χρήσης καρτών πληρωμών τη δεκαετία 2015-2024 είναι η δεύτερη υψηλότερη στην ΕΕ-27. Ενδεικτικά, μεταξύ των ετών 2014 και 2024, η σωρευτική αύξηση στη χρήση καρτών αγγίζει τις 25 φορές ως προς τον αριθμό συναλλαγών και τις 10 φορές ως προς την αξία.
Τάσεις στις συνήθειες πληρωμών με κάρτα
Οι διαδικτυακές πληρωμές ενισχύθηκαν όχι μόνο κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την πανδημία. Ενδεικτικά, το μερίδιο των διαδικτυακών συναλλαγών έναντι των συναλλαγών με φυσική παρουσία αυξήθηκε από λιγότερο από 1:5 σε περίπου 1:3 κατά την πανδημία και 1:2 μετά την πανδημία.
Οι καταναλωτές επεκτείνουν τη χρήση πλαστικού χρήματος με φυσική παρουσία για συναλλαγές μικρότερης μέσης αξίας, αλλά υψηλότερης μέσης αξίας διαδικτυακά. Η αξία των εγχώριων πληρωμών μέσω ελληνικών καρτών ξεπέρασε για πρώτη φορά το 2022 το αντίστοιχο σύνολο των αναλήψεων μετρητών, με τη σχετική αναλογία να παραμένει έκτοτε σχετικά μοιρασμένη.
Αν και ο βαθμός χρήσης ψηφιακών πληρωμών με φυσική παρουσία είναι αναλογικά εντονότερος για αγορές αγαθών σε σχέση με υπηρεσίες, η πρόσφατη επέκταση των πληρωμών με κάρτες ήταν ισχυρότερη στις υπηρεσίες, μειώνοντας το σχετικό χάσμα. Άνω του 40% της χρήσης ψηφιακών πληρωμών αφορά πλέον υπηρεσίες, έναντι λιγότερο από 20% το 2015, ενώ το μερίδιο υπηρεσιών στη συνολική καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών αγγίζει το 45%. Οι υπηρεσίες κυριαρχούν στις διαδικτυακές συναλλαγές.
Σημαντική επίδραση στα φορολογικά έσοδα
Εξετάζοντας τις 27 χώρες της ΕΕ, αναδεικνύεται ότι υψηλότερη χρήση καρτών πληρωμής και χαμηλότερο μερίδιο ανάληψης μετρητών σχετίζονται με μικρότερη απώλεια εσόδων («κενό») ΦΠΑ. Στην Ελλάδα, η συνεχιζόμενη εξάπλωση των ψηφιακών πληρωμών εξακολουθεί να έχει σημαντική θετική επίδραση στα φορολογικά έσοδα, ενώ η σχέση αυτή φαίνεται να ενισχύθηκε το 2024, μετά τη διασύνδεση των POS με τις φορολογικές αρχές.
Η θετική επίδραση της επέκτασης των πληρωμών με κάρτες στα έσοδα από ΦΠΑ για το 2024 εκτιμάται σε τουλάχιστον 400 εκατ. ευρώ, καθώς κάθε 10 ευρώ νέων δαπανών με κάρτες εκτιμάται ότι περιλάμβαναν κατά μέσο όρο 0,5 ευρώ προηγουμένως αδήλωτων εσόδων ΦΠΑ.
Οι κλάδοι με τις μεγαλύτερες συναλλαγές καρτών
Οι πληρωμές με κάρτες αυξήθηκαν με διαφορετικό ρυθμό ανά τομέα και είδος συναλλαγής, μετά την πανδημία και την εφαρμογή στοχευμένων μέτρων (νόμος 4876/2021). Συναλλαγές για υπηρεσίες όπως εστιατόρια, μπαρ, παραγγελίες μέσω ταχυδρομείου και υπηρεσίες στοιχημάτων ενίσχυσαν σημαντικά το μερίδιο των δαπανών με κάρτα την τελευταία διετία. Ωστόσο, περίπου το 40% της αξίας των πληρωμών με κάρτα συνεχίζει να πραγματοποιείται σε σούπερ μάρκετ, βενζινάδικα και λογαριασμούς κοινής ωφέλειας.
Ο βαθμός χρήσης καρτών ως προς την κατανάλωση διαφέρει σημαντικά ανά κλάδο.
Στοχευμένες παρεμβάσεις
Παρά την πρόσφατη πρόοδο, η Ελλάδα εξακολουθούσε το 2023 να παρουσιάζει το 14ο μεγαλύτερο «κενό» ΦΠΑ στην ΕΕ. Αν και η χρήση καρτών σε σχέση με την ιδιωτική κατανάλωση συγκλίνει προς τον μέσο όρο της Ευρωζώνης, η χώρα παραμένει 19η μεταξύ των 27, λόγω χαμηλής διείσδυσης σε επιμέρους κατηγορίες συναλλαγών.
Καθώς υφίσταται ακόμη περιθώριο ενίσχυσης της φορολογικής συμμόρφωσης, η μελέτη προτείνει περαιτέρω στοχευμένα μέτρα πολιτικής, όπως cashback σε επιλεγμένες συναλλαγές, επέκταση των κινήτρων και αντικινήτρων για ηλεκτρονικές πληρωμές, σύνδεση των εκπιπτόμενων δαπανών των αυτοαπασχολούμενων με τον ψηφιακό τρόπο πληρωμής και στοχευμένη αναμόρφωση της λοταρίας αποδείξεων σε συναλλαγές υψηλού κινδύνου φοροδιαφυγής.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
