Η πρόσφατη επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, στην πρωτεύουσα της Λιβύης αποτελεί την κορύφωση της προσπάθειας που καταβάλλει η ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να επανασυνδέσει τους διπλωματικούς διαύλους με την κυβέρνηση της Λιβύης, μιας χώρας που παραμένει διαιρεμένη, ευμετάβλητη και κομβική για την εθνική ασφάλεια και τη μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας.
Η επίσκεψη Γεραπετρίτη πέρασε από «σαράντα κύματα» και έως την τελευταία στιγμή κινδύνευσε με αναβολή. Ο λόγος δεν ήταν άλλος από την έντονη αστάθεια στην Τρίπολη, όπου παρακρατικές οργανώσεις αντιτίθενται στην προσωρινή κυβέρνηση του Αμπντουλχαμίντ Ντμπεϊμπά και απειλούν την ασφάλεια κάθε ξένης αποστολής.
Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση δεν υποχώρησε. Ο κ. Γεραπετρίτης συναντήθηκε με τον πρόεδρο του Προεδρικού Συμβουλίου, Μοχάμεντ Μένφι, τον ίδιο τον πρωθυπουργό Ντμπεϊμπά και τον υπηρεσιακό υπουργό Εξωτερικών, Ταχέρ αλ Μπαούρ, επαναφέροντας την ελληνολιβυκή ατζέντα στο τραπέζι: οριοθέτηση της ΑΟΖ, μεταναστευτικές ροές και εμπορικές σχέσεις. Ένα πακέτο πολιτικών που, χωρίς να το λέει, ακυρώνει στην πράξη το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Άκαρπες επαφές και τουρκικές σκιές
Παρά την προσπάθεια της Αθήνας να δείξει διάθεση για συνεργασία και σεβασμό στο Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, η κυβέρνηση της Τρίπολης απέφυγε κάθε ουσιαστική δέσμευση. Δεν συμφωνήθηκε ούτε καν η συγκρότηση Τεχνικής Επιτροπής για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, ενώ οι Λίβυοι συνομιλητές του Έλληνα υπουργού δεν πρότειναν τίποτα συγκεκριμένο.
Η πραγματικότητα είναι σκληρή: η κυβέρνηση της Τρίπολης συνεχίζει να στηρίζει το τουρκολιβυκό μνημόνιο, που αμφισβητεί ευθέως τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα. Η πρόσφατη ρηματική διακοίνωση της Λιβύης προς τον ΟΗΕ, με την οποία κατηγορεί την Ελλάδα για παραβίαση της λιβυκής κυριαρχίας λόγω των ερευνών της Chevron νότια της Κρήτης, υπονομεύει τον διάλογο και τη βελτίωση των διμερών σχέσεων.
Η μεταναστευτική πίεση και η ανάγκη συνεργασίας
Ένας ακόμα παράγοντας που οδήγησε την Ελλάδα σε αυτή την προσπάθεια προσέγγισης είναι η ραγδαία αύξηση των μεταναστευτικών ροών από την ανατολική Λιβύη, κυρίως από το Τομπρούκ, προς τις νότιες ακτές της Κρήτης. Ο Γιώργος Γεραπετρίτης ανέδειξε το πρόβλημα αυτό σε όλα τα επίπεδα, επισημαίνοντας την ανάγκη για διμερή συνεργασία στον έλεγχο των συνόρων, αλλά και για ευρωπαϊκή κινητοποίηση.
Η λιβυκή πλευρά φέρεται να ζήτησε ελληνική υποστήριξη και εντός της Ενωμένης Ευρώπης και στον ΟΗΕ για την ενίσχυση των συνοριακών της δυνατοτήτων. Παράλληλα, σε διπλωματικό επίπεδο, η Ελλάδα συνεχίζει να αναδεικνύει το πρόβλημα της Λιβύης στους Ευρωπαίους εταίρους μας, με την υφυπουργό Εξωτερικών, Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, να θίγει το ζήτημα στο πρόσφατο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων στις Βρυξέλλες.
Η Ε.Ε. απούσα, η Αθήνα μόνη
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, παρά την κρισιμότητα της κατάστασης, η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει αδρανής. Η μόνη χώρα που έθεσε ευθέως το θέμα των τουρκολιβυκών προκλήσεων ήταν η Ελλάδα. Η Ιταλία, αν και προηγουμένως είχε ζητήσει ειδική συζήτηση για τη Λιβύη, δεν προχώρησε σε καμία σχετική δήλωση, εντείνοντας τις ανησυχίες για ελλιπή ευρωπαϊκή στήριξη.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει νέα αποστολή στη Βεγγάζη, αλλά η απουσία συντονισμένων πρωτοβουλιών και η απροθυμία των περισσότερων κρατών-μελών να στηρίξουν ανοιχτά την ελληνική θέση για το διεθνές δίκαιο αναδεικνύει την πολιτική μοναξιά της Αθήνας.
Ανάγκη ισορροπίας ανάμεσα στον ρεαλισμό και την εθνική γραμμή
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη βρίσκεται ενώπιον μιας εξαιρετικά σύνθετης εξίσωσης. Από τη μία, η ανάγκη για ενεργοποίηση των διπλωματικών σχέσεων με τη Λιβύη είναι επείγουσα λόγω της μεταναστευτικής πίεσης. Από την άλλη, η διατήρηση σκληρής στάσης έναντι του τουρκολιβυκού μνημονίου είναι επιβεβλημένη για την προάσπιση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Ωστόσο, η επίσκεψη Γεραπετρίτη δεν απέδωσε τα αναμενόμενα. Οι υπεκφυγές της Τρίπολης, η έλλειψη ουσιαστικής προόδου για την ΑΟΖ και η ανοιχτή στήριξη της λιβυκής κυβέρνησης στο μνημόνιο με την Άγκυρα αποδεικνύουν πως η Λιβύη παραμένει προσδεδεμένη στο τουρκικό άρμα, τουλάχιστον όσο διαρκεί η σημερινή ισορροπία εξουσίας.
Η ελληνολιβυκή σχέση βρίσκεται σήμερα σε οριακό σημείο. Η επίσκεψη Γεραπετρίτη κατέδειξε τη σημασία της πολιτικής παρουσίας στην περιοχή, αλλά και την έλλειψη ουσιαστικής προόδου. Η Τουρκία εξακολουθεί να ελέγχει μεγάλο μέρος του παιχνιδιού στη Λιβύη, ενώ η Ελλάδα καλείται να κινηθεί ταυτόχρονα με ρεαλισμό και αποφασιστικότητα. Οι γεωπολιτικές ισορροπίες στη Μεσόγειο είναι εύθραυστες και η Αθήνα οφείλει να εντείνει τη διπλωματική της παρουσία, ενισχύοντας ταυτόχρονα τις άμυνες και τις στρατηγικές της συμμαχίες.
Το ερώτημα είναι αν θα βρεθούν οι δυνάμεις και οι σύμμαχοι για να αλλάξουν οι σημερινοί συσχετισμοί δυνάμεων και συμμαχιών.