Σε αχαρτογράφητα νερά, που περισσότερο προμηνύουν μπουρίνια, παρά μπουνάτσες, εισήλθαν ήδη οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, μετά το ναυάγιο στη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στη Νέα Υόρκη, η οποία είχε παρουσιαστεί ως συνέχεια της περιόδου των «ήρεμων νερών».
Παρά τις προσδοκίες ότι θα μπορούσε να διαμορφωθεί ένα νέο πλαίσιο σταθερότητας, η εκατέρωθεν απροθυμία να καταβληθεί προσπάθεια πραγματοποίησης της συνάντησης έδειξε ότι οι διαφορές αποδεικνύονται αγεφύρωτες. Το αποτέλεσμα ήταν να επιστρέψει στο προσκήνιο η σκληρή πραγματικότητα: η Αθήνα και η Άγκυρα έχουν μπροστά τους έναν κατάλογο σοβαρών εκκρεμοτήτων, οι οποίες απειλούν να επαναφέρουν την ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο.
Τι κέρδισαν οι δύο πλευρές από την αποκλιμάκωση
Πριν εξετάσουμε τα νέα μέτωπα, αξίζει να δούμε τι κέρδισαν οι δύο πλευρές από τα δύο χρόνια της σχετικής ηρεμίας, ώστε να εξηγηθεί και η μακρά της διάρκεια:
Για την Ελλάδα, η αποκλιμάκωση πρόσφερε διπλωματικό χρόνο και περιθώριο να ενισχύσει τις διεθνείς της σχέσεις. Εντάθηκαν οι αμυντικές συνεργασίες με Γαλλία και ΗΠΑ, προχώρησαν εξοπλιστικά προγράμματα χωρίς την πίεση μιας άμεσης κρίσης με τη γείτονα, ενώ ταυτόχρονα η Αθήνα καλλιέργησε το αφήγημα μιας χώρας που επενδύει στη σταθερότητα και αποτελεί αξιόπιστο εταίρο στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ. Παράλληλα, μπόρεσε να προωθήσει τα μεγάλα ενεργειακά της σχέδια (έρευνες νότια της Κρήτης, ηλεκτρική διασύνδεση με Κύπρο και Ισραήλ) χωρίς το βάρος μιας τακτικής ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης.
Για την Τουρκία, η περίοδος ηρεμίας εξυπηρέτησε άλλους στόχους. Ο Ερντογάν, έχοντας ανάγκη να βελτιώσει τις σχέσεις με τη Δύση μετά από χρόνια εντάσεων, αξιοποίησε την αποκλιμάκωση για να ανακτήσει δίαυλους με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Στο εσωτερικό, παρουσίασε την ύφεση ως αποτέλεσμα της «πολιτικής ισχύος» του, ενώ στο διπλωματικό πεδίο απέφυγε νέες κυρώσεις και κατάφερε να συμμετάσχει σε κρίσιμες συζητήσεις, όπως για την Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή.
Τα νέα μέτωπα
Ωστόσο, η φαινομενική ηρεμία δεν εξάλειψε τις δομικές αντιθέσεις. Αντίθετα, τις άφησε να ωριμάσουν στο παρασκήνιο. Ένα από τα πιο ευαίσθητα ζητήματα είναι η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ, γνωστή ως «Great Sea Interconnector» ή επί το λαϊκότερο, απλώς «καλώδιο». Πρόκειται για έργο στρατηγικής σημασίας, καθώς φιλοδοξεί να συνδέσει ενεργειακά την Ανατολική Μεσόγειο με την Ενωμένη Ευρώπη, μειώνοντας την εξάρτηση από τρίτες χώρες και ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια.
Η Τουρκία, όμως, αντιμετωπίζει αυτό το έργο ως άμεση απειλή. Η Άγκυρα επιμένει – και δια χειλέων Ερντογάν ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ – πως κανένα έργο στην Ανατολική Μεσόγειο δεν μπορεί να προχωρήσει αν αγνοεί την ίδια και τους Τουρκοκυπρίους. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιεί το καλώδιο ως μοχλό για να νομιμοποιήσει έμμεσα το τουρκολιβυκό μνημόνιο και να κατοχυρώσει ρόλο ρυθμιστή. Η τουρκική διπλωματία και το ναυτικό έχουν καταστήσει σαφές ότι θα παρεμποδίσουν κάθε έργο που θεωρούν πως παρακάμπτει την Άγκυρα.
Η ηλεκτρική διασύνδεση έχει μπλοκαριστεί όχι μόνο από τις τουρκικές αντιδράσεις αλλά και από εσωτερικές κυπριακές αντιπαραθέσεις. Ωστόσο, το έργο παραμένει στην κορυφή της ατζέντας Αθήνας και Λευκωσίας, ενώ η Τουρκία καραδοκεί, έτοιμη να εκμεταλλευθεί κάθε καθυστέρηση.
Το δεύτερο μεγάλο ζήτημα είναι οι έρευνες υδρογονανθράκων νότια της Κρήτης, σε συνεργασία με την αμερικανική Chevron. Η Αθήνα θεωρεί το πρόγραμμα ως άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων σε οριοθετημένη υφαλοκρηπίδα, αλλά η Άγκυρα βλέπει τις έρευνες ως έμπρακτη αμφισβήτηση των βλέψεών της κι αντιδρά με οργή.
Η πιθανότητα η Άγκυρα να απαντήσει με έρευνες σε θαλάσσιες ζώνες που θεωρεί δικές της είναι υπαρκτή. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να αναβιώσει το κλίμα του 2020, όταν το Όρουτς Ρέις είχε βγει στο Αιγαίο, προκαλώντας στρατιωτική κινητοποίηση. Το νότιο μέτωπο, με φόντο την Κρήτη και τη Λιβύη, αναδεικνύεται έτσι σε νέα θρυαλλίδα ελληνοτουρκικής κρίσης.
Το ζήτημα του SAFE και το casus belli
Ένα ακόμη ακανθώδες ζήτημα αφορά στο πρόγραμμα SAFE, που φιλοδοξεί να αποτελέσει πυλώνα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Η Τουρκία επιδιώκει τη συμμετοχή της, όμως Ελλάδα, Κύπρος και Γαλλία την μπλοκάρουν, τονίζοντας ότι μια τέτοια εξέλιξη θα προϋπέθετε συμφωνία ασφάλειας με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η Άγκυρα αντιδρά έντονα, επιχειρώντας να συνδέσει τη συμμετοχή της με το casus belli που έχει επιβάλει κατά της Ελλάδας για την επέκταση των χωρικών υδάτων. Πρόκειται για ένα ακόμη πεδίο όπου η τουρκική τακτική είναι να πιέζει ώστε να αναγνωριστεί ως ισότιμος παίκτης, ενώ η Αθήνα προσπαθεί να φρενάρει κάθε «ευρωπαϊκή αναβάθμιση» της Άγκυρας χωρίς αντίστοιχη υποχώρηση από τις πάγιες, αναθεωρητικές της θέσεις.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το απαράδεκτο κι εκτός κάθε λογικής casus belli, δηλαδή η απειλή πολέμου της Τουρκίας αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο, παραμένει σε ισχύ. Πρόκειται για το μόνιμο υπόβαθρο που καθιστά επισφαλή κάθε διαπραγμάτευση μεταξύ των δύο χωρών.
Το τέλος των «ήρεμων θαλασσών»
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Το ναυάγιο της Νέας Υόρκης δείχνει ότι οι «ήρεμες θάλασσες» τελείωσαν. Η Τουρκία φαίνεται να επιστρέφει σε πιο σκληρή γραμμή, με έμφαση στη συμμετοχή της σε κάθε περιφερειακό σχέδιο και με εργαλειοποίηση της στρατιωτικής της ισχύος. Η Ελλάδα, από την πλευρά της, επιδιώκει να κατοχυρώσει κυριαρχικά δικαιώματα και να προωθήσει ενεργειακά σχέδια, αλλά ταυτόχρονα θέλει να αποφύγει μια άμεση κρίση.
Με βάση όλα αυτά, τι πρέπει να περιμένουμε στο προσεχές διάστημα; Όλα δείχνουν ότι πάμε σε μια νέα περίοδο έντασης, με επίκεντρα την Κρήτη ή την Κύπρο, πιθανώς μια ευρωπαϊκή μεσολάβηση, με στόχο να δοθεί στην Τουρκία κάποιο «αντάλλαγμα» για να δεχθεί τον ενεργειακό σχεδιασμό χωρίς κλιμάκωση, ίσως ad hoc συμφωνίες, όπου Ελλάδα και Τουρκία αποφεύγουν τη μεγάλη κρίση αλλά παραμένουν εγκλωβισμένες σε έναν διαρκή ανταγωνισμό ισχύος, κι άλλα παρόμοια.
Η περίοδος των «ήρεμων νερών», πάντως, υπήρξε χρήσιμη: έδωσε στην Ελλάδα διπλωματικά κέρδη και στην Τουρκία πολιτικό οξυγόνο. Όμως το τέλος της αποκαλύπτει την ωμή αλήθεια: οι ελληνοτουρκικές διαφορές είναι τόσο βαθιές που δεν εξαντλούνται με ένα χαμόγελο μπροστά στις κάμερες.
→ Διαβάστε επίσης: Ελληνοτουρκικά: Η «νέα τουρκική αυτοπεποίθηση» αλλάζει το τοπίο στις διμερείς σχέσεις
Οι προοπτικές
Τα επόμενα μέτωπα, από το καλώδιο και τις έρευνες νότια της Κρήτης έως το SAFE και το casus belli, θα καθορίσουν το αν βαδίζουμε σε έναν νέο κύκλο έντασης ή αν, παρά τις αντιθέσεις, μπορεί να στηθεί ένα πλαίσιο συνύπαρξης.
Ένα είναι βέβαιο: η Ανατολική Μεσόγειος δεν θα γνωρίσει εύκολα ηρεμία. Και η Ελλάδα θα πρέπει να ισορροπήσει ανάμεσα στην ανάγκη προάσπισης των κυριαρχικών της δικαιωμάτων και στην επιδίωξη της αποφυγής μιας σύγκρουσης που κανείς στη χώρα μας, ίσως και σε όλη την Ευρώπη, δεν θέλει πραγματικά.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
