Η εξαγγελία του Κυριάκου Μητσοτάκη για την οργάνωση μιας πολυμερούς διάσκεψης στην Ανατολική Μεσόγειο, ενός «σχήματος 5×5» με τη συμμετοχή Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου, Τουρκίας και Λιβύης, αποτελεί μια από τις πλέον φιλόδοξες αλλά κι επικίνδυνες διπλωματικές πρωτοβουλίες των τελευταίων ετών.
Πρόκειται για μια κίνηση με σημαντικά γεωπολιτικά διακυβεύματα, η οποία αν πετύχει μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η ισορροπία ισχύος και συνεργασίας στην περιοχή. Αν όμως αποτύχει ή εκτραπεί, μπορεί να αποδειχθεί ένα ρίσκο υψηλής έντασης με μακροπρόθεσμες παρενέργειες.
Ένα νέο φόρουμ διαλόγου
Στον πυρήνα της πρωτοβουλίας βρίσκεται η δημιουργία ενός θεσμοθετημένου φόρουμ διαλόγου με αντικείμενο πέντε κομβικά ζητήματα: την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, το μεταναστευτικό, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, τη συνδεσιμότητα και την ενέργεια, καθώς και την πολιτική προστασία.
Στην πράξη, πρόκειται για μια προσπάθεια να αποσυνδεθεί η πολιτική της Ανατολικής Μεσογείου από το στενό πλαίσιο των ελληνοτουρκικών διαφορών και να ενταχθεί σε ένα ευρύτερο περιφερειακό πλαίσιο συνεννόησης, ένα πεδίο στο οποίο η Ελλάδα δεν βρίσκεται απομονωμένη απέναντι στην Τουρκία, αλλά συμμετέχει ως κεντρικός πόλος σε ένα δίκτυο περιφερειακών παικτών. Είναι ενδεικτικό ότι στην πρόταση δεν περιλαμβάνεται το Ισραήλ, που θα έδινε ευκαιρία στην Τουρκία να αρνηθεί η συμμετοχή της. Αλλά, όπως θα δούμε, ο Ταγίπ Ερντογάν «ενοχλείται» και με τη συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας…
Οι ευκαιρίες για την Αθήνα
Για την Αθήνα, η ευκαιρία είναι προφανής: μεταφέρει τη συζήτηση από το διμερές στο πολυμερές πεδίο, περιορίζοντας το περιθώριο της Άγκυρας να εμφανίζεται ως ο αποκλειστικός συνομιλητής και να προκαλεί αντιπαραθέσεις. Η πολυμερής μορφή επιτρέπει επίσης στην Ελλάδα να επαναφέρει στο προσκήνιο το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, όπου η ελληνική θέση έχει σαφές νομικό έρεισμα.
Παράλληλα, οι ενεργειακές και οικονομικές διαστάσεις της διάσκεψης, με επίκεντρο διασυνδέσεις, υποδομές και επενδυτικές ευκαιρίες, μπορούν να ενισχύσουν την εικόνα της χώρας ως κόμβου σταθερότητας και συνεργασίας.
Επιπλέον, η διάσκεψη προσφέρει στην Αθήνα την ευκαιρία να οικοδομήσει μέτρα εμπιστοσύνης σε «μη συγκρουσιακά» πεδία. Θέματα όπως η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, ο συντονισμός σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης ή κοινές δράσεις για την αντιμετώπιση της ρύπανσης και της υπεραλίευσης μπορούν να λειτουργήσουν ως «μαξιλάρια» πολιτικής αποσυμπίεσης, δημιουργώντας πρακτικά κανάλια επικοινωνίας που δύσκολα θα δημιουργούν πολιτικό κόστος σε οποιαδήποτε πλευρά.
Οι κίνδυνοι της πρωτοβουλίας
Όμως η πρωτοβουλία αυτή, όσο φιλόδοξη κι αν είναι, εμπεριέχει και σοβαρά ρίσκα. Πρώτα και κύρια, η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας και έχει οικοδομήσει ολόκληρη τη στρατηγική της πάνω σε αμφισβητήσεις που έρχονται σε σύγκρουση με την ελληνική νομική και διπλωματική γραμμή.
Αν το πολυμερές σχήμα δεν θέσει από την αρχή σαφές νομικό πλαίσιο, υπάρχει ο κίνδυνος η διάσκεψη να μετατραπεί σε άτυπη αναγνώριση τουρκικών διεκδικήσεων ή σε «γκριζάρισμα» περιοχών που σήμερα κατοχυρώνονται από τη διεθνή νομιμότητα. Η διαχείριση αυτής της παραμέτρου απαιτεί ακρίβεια, συνέπεια και σαφή όρια.
Ένα δεύτερο μεγάλο πρόβλημα αφορά στο Κυπριακό. Η παρουσία της Κυπριακής Δημοκρατίας στη διάσκεψη δεν αρκεί, αν το σχήμα δεν εγγυάται ότι οι αποφάσεις δεν θα υπονομεύουν την κυριαρχία ή τα ενεργειακά της δικαιώματα. Εάν η Κύπρος αισθανθεί ότι βρίσκεται στο τραπέζι ως διακοσμητικός εταίρος και όχι ως ισότιμος συνομιλητής, υπάρχει κίνδυνος η πρωτοβουλία να προκαλέσει πολιτική ένταση εντός του ελληνικού χώρου επιρροής. Επίσης, «αγκάθι» αποτελεί η εξωπραγματική απαίτηση της Άγκυρας να μετάσχει και το ψευδοκράτος της βόρειας Κύπρου.
Το τρίτο πρόβλημα είναι η Λιβύη. Η χώρα είναι πρακτικά διχοτομημένη, με δύο ανταγωνιστικά κέντρα εξουσίας και αμφιλεγόμενη διεθνή νομιμοποίηση. Αν δεν ξεκαθαριστεί εγκαίρως ποια πλευρά εκπροσωπεί τη Λιβύη στη διάσκεψη και με ποια δεσμευτικότητα, το σχήμα κινδυνεύει να υπονομευθεί εκ των έσω.
Η πολιτική διάσταση και ο ρόλος των ΗΠΑ
Παράλληλα, η πολιτική διάσταση της πρωτοβουλίας δεν μπορεί να αγνοηθεί. Εθνικιστικές φωνές τόσο στην Τουρκία όσο και στη Λιβύη, αλλά και στην Ελλάδα, μπορεί να εκμεταλλευτούν το σχήμα για εσωτερική κατανάλωση, παρουσιάζοντας τη συμμετοχή ως «παραχώρηση» ή «αναγνώριση» αξιώσεων. Ένα τέτοιο πολιτικό κλίμα μπορεί να ανατινάξει την όποια διπλωματική δυναμική πριν αυτή αποκτήσει υπόσταση.
Πίσω από όλα αυτά διαφαίνεται και ένας ισχυρός παρασκηνιακός παράγοντας: οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Η Ουάσιγκτον έχει εδώ και καιρό επιδείξει έντονο ενδιαφέρον για τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, όχι μόνο για γεωπολιτικούς λόγους αλλά και για ενεργειακούς: επιδιώκει να περιορίσει την επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή και να διασφαλίσει ασφαλείς ενεργειακές διαδρομές προς την Ευρώπη.
Η ενεργός αμερικανική εμπλοκή μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης, προσφέροντας πολιτική και οικονομική στήριξη σε μια διαδικασία που αλλιώς θα μπορούσε να παραμείνει εγκλωβισμένη στις αντιθέσεις των μεσογειακών χωρών.
Ωστόσο, αυτός ο ρόλος ενέχει και κινδύνους. Οι ΗΠΑ μπορεί να πιέσουν για «λύσεις-εξπρές» που θα εξυπηρετούν πρωτίστως τα δικά τους στρατηγικά συμφέροντα, ενδεχομένως εις βάρος λεπτών νομικών και κυριαρχικών ισορροπιών. Επιπλέον, η δημιουργία παρασκηνιακών διαύλων διαλόγου (backchannel) μπορεί να πυροδοτήσει αντιδράσεις, ειδικά αν η διαδικασία δεν έχει τη διαφάνεια και την εθνική συνεννόηση που απαιτείται.
Η κρίσιμη ισορροπία για την Ελλάδα
Για την Αθήνα, το διακύβευμα είναι διττό. Από τη μία πλευρά, η πρωτοβουλία αυτή μπορεί να μετατραπεί σε μοχλό αναβάθμισης του γεωπολιτικού της ρόλου: να ενισχύσει τη θέση της ως διαμεσολαβητικού κόμβου, να προσελκύσει επενδύσεις και να αναβαθμίσει το κύρος της σε μια ταραχώδη περιοχή. Από την άλλη πλευρά, αν το εγχείρημα εξελιχθεί σε ασαφές πλαίσιο χωρίς καθαρούς κανόνες και όρους, μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ: να ενισχύσει τουρκικές διεκδικήσεις, να προκαλέσει εντάσεις με την Κύπρο και να φθείρει την αξιοπιστία της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Η διαχείριση αυτής της ισορροπίας απαιτεί σαφή στρατηγική: προκαθορισμένους κανόνες αναφοράς (ιδίως την αυστηρή τήρηση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, κάτι που επίσης προκαλεί αντιδράσεις στην Τουρκία, η οποία δεν το έχει επικυρώσει), διαχωρισμό των «συγκρουσιακών» θεμάτων από τα πεδία πρακτικής συνεργασίας, εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων θεσμών για να υπάρξει θεσμική νομιμοποίηση, καθώς και μια στιβαρή επικοινωνιακή γραμμή στο εσωτερικό της χώρας μας.
→ Διαβάστε επίσης: Βουλή: Ολομέτωπη αντιπαράθεση για την εξωτερική πολιτική
Ευκαιρίες και κίνδυνοι
Η πολυμερής διάσκεψη που εξήγγειλε ο Κυριάκος Μητσοτάκης μπορεί να αποτελέσει κομβική ευκαιρία για την Ελλάδα, ίσως και τη σημαντικότερη διπλωματική της πρωτοβουλία στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα της Ανατολικής Μεσογείου. Μπορεί όμως και να εξελιχθεί σε μια επικίνδυνη παγίδα, αν η διαδικασία αποδειχθεί θολή και ασαφής.
Το αποτέλεσμα θα κριθεί όχι στην αίθουσα της διάσκεψης, αλλά στα προσυμφωνημένα πλαίσια, στις θεσμικές ασφαλιστικές δικλείδες και στην ικανότητα της ελληνικής διπλωματίας να κρατήσει σφιχτά το τιμόνι μιας διαδικασίας που άλλοι θα επιχειρήσουν να κατευθύνουν.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
