Γιατί το ρεύμα ακριβαίνει ενώ οι ΑΠΕ αυξάνονται; Το απλό πλην καίριο αυτό ερώτημα βρέθηκε στο επίκεντρο συζήτησης με τίτλο «Οι ηλεκτρικές αγορές υπό το φως των νέων δεδομένων – γιατί οι τιμές ρεύματος παραμένουν ακριβές παρά τη διείσδυση των ΑΠΕ», στο πλαίσιο του 7ου Renewables & Storage Forum που διοργάνωσε το energypress.gr την Τετάρτη 22 και την Πέμπτη 23 Οκτωβρίου.
Στη συζήτηση συμμετείχαν ο Δημήτρης Φούρλαρης, αντιπρόεδρος Κλάδου Ενέργειας της ΡΑΑΕΥ, ο Αντώνης Κοντολέων, πρόεδρος της Ένωσης Βιομηχανικών Καταναλωτών Ενέργειας (ΕΒΙΚΕΝ), η Κατερίνα Καραλή, πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Ανεξάρτητων Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΑΗ), και ο Μίλτος Ασλάνογλου, γενικός διευθυντής του Ελληνικού Συνδέσμου Παραγωγών Ενέργειας (ΕΣΠΕΝ).
Από τις τοποθετήσεις τους αναδείχθηκαν διαφορετικές πτυχές του προβλήματος, με σημαντικότερη ίσως τα δομικά ζητήματα στον τρόπο με τον οποίο έχουν οργανωθεί οι αγορές ενέργειας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Ο λόγος, βεβαίως, για το πολυσυζητημένο «target model», βάσει του οποίου η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος διαμορφώνεται από την ακριβότερη μονάδα παραγωγής που απαιτείται για να καλυφθεί η ζήτηση και να εξισορροπηθεί το σύστημα.
Το μοντέλο αυτό, αν και θεσπίστηκε ως κίνητρο για την κλιμάκωση των επενδύσεων στις ΑΠΕ και τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητάς τους, στην πράξη δημιουργεί στρεβλώσεις σε περιόδους υψηλής μεταβλητότητας ή περιορισμένης επάρκειας, λειτουργώντας ως πολλαπλασιαστής, καθώς «μεταφέρει» τις αυξήσεις του φυσικού αερίου και άλλων ορυκτών καυσίμων σε όλο το ενεργειακό μείγμα. Ως αποτέλεσμα, ακόμη κι όταν η παραγωγή από ΑΠΕ αυξάνεται σημαντικά, οι τιμές του ρεύματος δεν μειώνονται ανάλογα, αφού το ακριβότερο καύσιμο εξακολουθεί να καθορίζει την τελική τιμή.
Η αγορά εξισορρόπησης
Σημαντική παράμετρο εξάλλου, για τα ελληνικά δεδομένα τουλάχιστον, φαίνεται πως αποτελεί η γιγάντωση της αγοράς εξισορρόπησης, δηλαδή του μηχανισμού μέσω του οποίου το σύστημα καλύπτει σε πραγματικό χρόνο τις αποκλίσεις μεταξύ προβλεπόμενης και πραγματικής παραγωγής ή ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας.
Πρόκειται για μια δευτερογενή αγορά, στο πλαίσιο της οποίας ενεργοποιούνται εφεδρικές θερμικές μονάδες (λιγνιτικές και φυσικού αερίου) για να διατηρηθεί η ισορροπία του συστήματος, με το σχετικό κόστος να μετακυλίεται στους προμηθευτές και, εντέλει, στους καταναλωτές, επιβαρύνοντας ιδίως την ενεργοβόρο βιομηχανία. Η εκτόξευση αυτού του κόστους, όπως επισημάνθηκε, έχει καταστήσει την αγορά εξισορρόπησης έναν από τους βασικούς παράγοντες που εξηγούν γιατί οι λογαριασμοί ρεύματος παραμένουν υψηλοί, παρά τη συνεχή αύξηση της παραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.
Το κενό της αποθήκευσης
Τέλος, σημαντικές στρεβλώσεις προκαλεί η απουσία, προς το παρόν, έργων αποθήκευσης ενέργειας σε λειτουργία. Η δυνατότητα έγχυσης αποθηκευμένης «πράσινης» ενέργειας στο δίκτυο θα μπορούσε να απορροφήσει, εν μέρει τουλάχιστον, τις πιέσεις που ασκούνται στις τιμές από την αναγκαστική ενεργοποίηση θερμικών μονάδων - είτε για τη διατήρηση της ισορροπίας του συστήματος σε ώρες υψηλής παραγωγής ΑΠΕ, είτε για την κάλυψη της ζήτησης μετά τη δύση του ηλίου, όταν σταματά η παραγωγή των φωτοβολταϊκών.
Τέσσερις παράμετροι - κλειδιά
Όπως υπογράμμισε ο Δημήτρης Φούρλαρης, Αντιπρόεδρος Κλάδου Ενέργειας της ΡΑΑΕΥ, το φαινόμενο των επίμονα υψηλών τιμών δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα, αλλά ένα πανευρωπαϊκό ζήτημα. Οι ΑΠΕ, παρά το σχεδόν μηδενικό μεταβλητό κόστος, απαιτούν σημαντικές επενδύσεις που πρέπει να αποσβεστούν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Παράλληλα, η παραγωγή τους είναι στοχαστική, γεγονός που αυξάνει την ανάγκη για εφεδρείες και σταθεροποιητικούς μηχανισμούς, με συνέπεια πρόσθετο κόστος στο σύστημα.
Ως αποτέλεσμα, όπως εξήγησε, εντός της ίδιας ημέρας η τιμή χονδρικής του ρεύματος μπορεί να κινείται από το ένα άκρο στο άλλο, με ακόμα και αρνητικές τιμές το μεσημέρι λόγω υπερπαραγωγής των φωτοβολταϊκών, ενώ λίγες ώρες αργότερα το βράδυ, η ενεργοποίηση ακριβών μονάδων φυσικού αερίου για την κάλυψη της ζήτησης οδηγεί σε εκτίναξη των τιμών.
Σταχυολογώντας τους παράγοντες που διατηρούν υψηλά τις τιμές, ο κ. Φούρλαρης ανέδειξε τέσσερις κύριες αιτίες:
- Πρώτον, το γεγονός ότι το φυσικό αέριο εξακολουθεί να λειτουργεί ως καύσιμο οριακής τιμής.
- Δεύτερον, η αυξημένη εξάρτηση από το εισαγόμενο LNG, του οποίου η τιμή επηρεάζεται εύκολα από γεωπολιτικές αναταράξεις ή άλλες διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα
- Τρίτον, το κόστος κεφαλαίου για επενδύσεις σε δίκτυα, αποθήκευση και ψηφιακή εποπτεία το οποίο έχει αυξηθεί σημαντικά λόγω των υψηλών επιτοκίων στην Ευρωζώνη.
- Τέταρτον, η ανεπάρκεια δικτύων και αποθηκευτικών υποδομών, η οποία οδηγεί σε περικοπές παραγωγής, μετακυλίοντας ξανά το κόστος στους καταναλωτές.
Επιπλέον, η οριακή τιμολόγηση εντείνει τη μεταβλητότητα της αγοράς και οδηγεί σε ακριβότερα forward συμβόλαια (μακροχρόνιες συμφωνίες προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας σε προκαθορισμένη τιμή για το μέλλον). Καθώς αυξάνεται το ρίσκο και η αβεβαιότητα γύρω από το κόστος παραγωγής, οι προμηθευτές και οι επενδυτές ενσωματώνουν υψηλότερα «ασφάλιστρα κινδύνου» σε αυτές τις τιμές, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει συνολικά το κόστος της ενέργειας για την αγορά.
Λύση σε τρεις κατευθύνσεις
Η λύση, σύμφωνα με τον Αντιπρόεδρο της ΡΑΑΕΥ, βρίσκεται σε τρεις βασικές κατευθύνσεις: ανάπτυξη της αποθήκευσης ενέργειας, πιο έξυπνη διαχείριση της ζήτησης και ενίσχυση των δικτύων. Η αποθήκευση επιτρέπει τη μεταφορά ενέργειας από φθηνές σε ακριβές ώρες, μειώνοντας τη μεταβλητότητα, ενώ οι έξυπνοι μετρητές και τα δυναμικά τιμολόγια μπορούν να μετατοπίζουν καταναλώσεις εκτός αιχμής (ήδη έχουν εγκατασταθεί περίπου 1,3 εκατ. μετρητές και ο ΔΕΔΔΗΕ προβλέπει 1,4 εκατ. νέες εγκαταστάσεις ετησίως έως το 2030). Τέλος, οι επενδύσεις σε δίκτυα και διασυνδέσεις, αν και δαπανηρές, αποτελούν προϋπόθεση για χαμηλότερο κόστος μεσοπρόθεσμα.
Η «γκρίζα ζώνη» της αγοράς εξισορρόπησης
Στις ρυθμιστικές αστοχίες και τα κενά που οδηγούν σε διόγκωση του ενεργειακού κόστους για τη βιομηχανία αναφέρθηκε ο Αντώνης Κοντολέων, πρόεδρος της Ένωσης Βιομηχανικών Καταναλωτών Ενέργειας (ΕΒΙΚΕΝ). Όπως τόνισε, το κόστος εξισορρόπησης αυξάνεται ανεξέλεγκτα, αποτελώντας έναν από τους βασικότερους παράγοντες που εκτοξεύουν τις τιμές ενέργειας στη χώρα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε, το μερίδιο της αγοράς εξισορρόπησης στα συνολικά έσοδα των συμβατικών μονάδων έχει αυξηθεί από 18% το 2023 σε 28% το 2025, γεγονός που αποτυπώνει τη ραγδαία διόγκωση του κόστους. Ο κ. Κοντολέων επεσήμανε ότι μεγάλο μέρος αυτής της αύξησης προέρχεται από την ενεργοποίηση λιγνιτικών μονάδων σε 24ωρη λειτουργία με constraint, δηλαδή εκτός αγοράς, οι οποίες αποζημιώνονται με το σύστημα pay-as-bid. Το αποτέλεσμα, είπε, είναι επιβάρυνση της τάξης των 7 ευρώ ανά μεγαβατώρα για τους τελικούς καταναλωτές.
Επιπλέον, σημείωσε ότι σε περιόδους υψηλής παραγωγής ΑΠΕ, κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι, οι Λογαριασμοί Προσαύξησης (ΛΠ) εκτινάσσονται στα 20–35 €/MWh, ενώ η Αγορά Επόμενης Ημέρας παραμένει σχεδόν μηδενική. Οι θερμικές μονάδες αποζημιώνονται τότε με προσφορές έως και 300 €/MWh, σε ώρες που δεν είναι αιχμής.
Ο πρόεδρος της ΕΒΙΚΕΝ ζήτησε ριζική αναθεώρηση του μηχανισμού εξισορρόπησης, προτείνοντας είτε τη μεταφορά του κόστους ανακατανομής στις Χρεώσεις Χρήσης Συστήματος, είτε τη χρησιμοποίηση των εσόδων του ΑΔΜΗΕ από διασυνδέσεις για τη μείωση του ΛΠ3, κατά το ιταλικό πρότυπο. Παράλληλα, αναφέρθηκε στα ανεπίλυτα ζητήματα του ΕΤΜΕΑΡ και της αντιστάθμισης CO₂, που εξακολουθούν να επιβαρύνουν δυσανάλογα τη βιομηχανία, καθιστώντας την ενεργειακή μετάβαση οικονομικά δυσβάστακτη για τον παραγωγικό τομέα.
Οι ΑΠΕ μεταβάλλουν την αγορά
Τη ριζική μεταβολή της δομής της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας λόγω της αυξημένης διείσδυσης των ΑΠΕ ανέδειξε και η πρόεδρος του ΕΣΑΗ, Κατερίνα Καραλή, επισημαίνοντας ότι το κέντρο βάρους – και μαζί το κόστος – έχει μεταφερθεί από την Αγορά Επόμενης Ημέρας (DAM) στην αγορά εξισορρόπησης.
Όπως εξήγησε, όσο αυξάνονται οι ΑΠΕ, τόσο εντείνεται η μεταβλητότητα και οι αποκλίσεις μεταξύ προβλεπόμενης και πραγματικής παραγωγής, με αποτέλεσμα περισσότερες παρεμβάσεις και υψηλότερο κόστος λειτουργίας του συστήματος. Οι επιβαρύνσεις που παλαιότερα καταγράφονταν στη χονδρική αγορά, πλέον συγκεντρώνονται στην αγορά εξισορρόπησης μέσω των λογαριασμών προσαύξησης (ΛΠ), αυξάνοντας τους τελικούς λογαριασμούς.
Η κ. Καραλή τόνισε ότι η αποθήκευση ενέργειας, αν και κρίσιμη, δεν αρκεί από μόνη της να αντιμετωπίσει τη στοχαστικότητα των ΑΠΕ, καθώς καλύπτει κυρίως βραχυπρόθεσμες ανισορροπίες.
Παράλληλα, υπογράμμισε πως η λειτουργία του ΔΑΠΕΕΠ προσομοιάζει με συμβόλαιο διαφορών (CfD) μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, που θεωρητικά επιτρέπει τη μετακύλιση του χαμηλότερου κόστους ΑΠΕ στη λιανική. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα του μηχανισμού μειώνεται όσο αυξάνονται οι χρεώσεις εξισορρόπησης, γι’ αυτό πρότεινε ο ΛΠ-3 να ενταχθεί στις ρυθμιζόμενες χρεώσεις, ώστε να υπάρχει θεσμικός έλεγχος και διαφάνεια.
→ Διαβάστε επίσης: Ενέργεια: Ωρα αποφάσεων για τις ΑΠΕ - Νέο τοπίο με πλεόνασμα «πράσινης» ενέργειας και αρνητικές τιμές
«Κλειδί» τα μακροχρόνια συμβόλαια
Ο Μίλτος Ασλάνογλου, γενικός διευθυντής του ΕΣΠΕΝ, υποστήριξε ότι το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο μοντέλο της οριακής τιμολόγησης, αλλά στην αδυναμία της αγοράς να μεταφέρει τη φθηνή ενέργεια από ΑΠΕ στον τελικό καταναλωτή.
Οι προμηθευτές, όπως ανέφερε, καλούνται να τιμολογήσουν σε περιβάλλον αβεβαιότητας, χωρίς να γνωρίζουν εγκαίρως το πραγματικό κόστος, γεγονός που τους οδηγεί να ενσωματώνουν υψηλό ρίσκο στις τιμές. Η αστάθεια των ρυθμιστικών τελών και η έλλειψη προβλεψιμότητας αυξάνουν επιπλέον το κόστος.
Καθοριστικό εργαλείο, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι τα μακροχρόνια συμβόλαια αγοράς ενέργειας (PPAs), που εξασφαλίζουν σταθερές τιμές και περιορίζουν την έκθεση στη μεταβλητότητα της χονδρικής. Όμως, στην Ελλάδα, μόλις το 5% της παραγωγής καλύπτεται από εμπορικά PPAs, έναντι 70-80% που απαιτείται για ουσιαστικό αποτέλεσμα.
Η λύση, όπως τόνισε, είναι μια πιο προβλέψιμη αγορά και σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο, ώστε η μείωση του κόστους παραγωγής να μεταφραστεί επιτέλους σε χαμηλότερους λογαριασμούς ρεύματος.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
