Με ένα επιφανειακά περιβαλλοντικό, αλλά βαθύτατα πολιτικό περιτύλιγμα, η Τουρκία επιχειρεί να επαναφέρει στο προσκήνιο τις μαξιμαλιστικές της διεκδικήσεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η πρόσφατη εξαγγελία της Άγκυρας για δημιουργία δύο «Θαλάσσιων Πάρκων» σε περιοχές εκτός των τουρκικών χωρικών υδάτων, χωρίς οριοθέτηση ή διεθνή συμφωνία, επαναφέρει τις χρόνιες προκλήσεις στη σχέση της με την Ελλάδα και θέτει σε νέα δοκιμασία την περιφερειακή σταθερότητα.
Η τουρκική πρωτοβουλία ήρθε ως αντίδραση στην προηγηθείσα κίνηση της Αθήνας, η οποία ανακοίνωσε τη δημιουργία δύο Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων, στο Ιόνιο και στις νότιες Κυκλάδες, με στόχο την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την προώθηση της βιωσιμότητας. Επρόκειτο για κίνηση με περιβαλλοντικό και θεσμικό χαρακτήρα, απολύτως εναρμονισμένη με τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS), το οποίο η Τουρκία, σημειωτέον, δεν έχει κυρώσει.
Η Άγκυρα απάντησε ακαριαία με δική της εξαγγελία για δημιουργία προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών σε διεθνή ύδατα, αλλά εντός περιοχών που η ίδια διεκδικεί ως μέρος της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της, με βάση την ανεδαφική και αναθεωρητική θεωρία της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Η ελληνική αντίδραση υπήρξε άμεση και αυστηρή: χαρακτήρισε την τουρκική κίνηση «μονομερή, παράνομη και απαράδεκτη» και επισήμανε ότι δεν παράγει κανένα έννομο αποτέλεσμα έναντι των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Δημιουργία τετελεσμένων και χαρτογράφηση
Το γεγονός ότι η Τουρκία δημοσίευσε επισήμως τους χάρτες των προτεινόμενων θαλάσσιων πάρκων στην UNESCO υποδηλώνει σαφή επιδίωξη δημιουργίας τετελεσμένων, όπως άλλωστε επιχείρησε και με το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Επιχειρεί να επιβάλει, de facto, μια εναλλακτική εκδοχή του διεθνούς νομικού πλαισίου, αγνοώντας βασικές παραμέτρους όπως η επήρεια των ελληνικών νησιών στις θαλάσσιες ζώνες. Ειδικά η εσκεμμένη απουσία του Καστελόριζου από τους τουρκικούς χάρτες υποδηλώνει τη βούληση της Άγκυρας να απονομιμοποιήσει το ενιαίο γεωπολιτικό και νομικό σχήμα Ελλάδας - Κύπρου.
Αυτή η τακτική χαρτογράφησης αποσκοπεί στη δημιουργία μιας «πραγματικότητας επί χάρτου» που θα λειτουργήσει ως βάση σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις ή και διεκδικήσεις επί του πεδίου.
Η στρατηγική της «Γαλάζιας Πατρίδας»
Παρά το οικολογικό της προσωπείο, η τουρκική κίνηση έχει σαφές γεωπολιτικό υπόβαθρο. Αποτελεί συνέχεια της στρατηγικής της «Γαλάζιας Πατρίδας», ενός αναθεωρητικού αφηγήματος που προβάλλει την Τουρκία ως ναυτική περιφερειακή δύναμη, με εμβέλεια που εκτείνεται από τη Μαύρη Θάλασσα έως τη Λιβύη. Οι θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές, στην τουρκική εκδοχή, λειτουργούν ως εργαλεία κατοχύρωσης επιρροής σε αμφισβητούμενες ζώνες.
Η ίδια η ρητορική περί περιβαλλοντικής προστασίας, που όμως αμφισβητεί ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα, εργαλειοποιείται ως επιχείρημα διεθνούς απήχησης. Στόχος είναι να παρουσιαστεί η Τουρκία ως υπεύθυνος διεθνής παράγοντας, συμβατός με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης και οικολογικής προστασίας, θέλοντας έτσι να κερδίσει πόντους σε ένα πεδίο που ξεφεύγει από τις στενά γεωπολιτικές εντάσεις.
Η στάση της Ελλάδας
Η Ελλάδα αντιμετώπισε την τουρκική ενέργεια με ψυχραιμία και θεσμική εγρήγορση, κάτι που έδειξε ότι την ανέμενε. Η άμεση αντίδραση του Υπουργείου Εξωτερικών, η ανάδειξη του ζητήματος σε διεθνή φόρα και η ενίσχυση της νομιμοποιητικής βάσης των ελληνικών θέσεων μέσω του Δικαίου της Θάλασσας, αποτελούν στρατηγικές επιλογές συνέχειας και υπευθυνότητας.
Την ίδια ώρα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης επανέλαβε με σαφήνεια ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να ανεχθεί τετελεσμένα, ενώ συνέδεσε την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση προς την Τουρκία με τη στάση της απέναντι στην Ελλάδα και το casus belli.
Η διπλωματία των τετελεσμένων
Ωστόσο, οι προκλήσεις είναι πολλές. Η Τουρκία επιλέγει συστηματικά τη διπλωματία των τετελεσμένων: προωθεί χαρτογραφήσεις, ανακοινώνει ενέργειες που πατούν πάνω σε δική της, αυθαίρετη ερμηνεία του διεθνούς δικαίου, επιδιώκει να φέρει την Ελλάδα ενώπιον διλημμάτων και διαρκών αμυντικών αντιδράσεων.
Η δυσκολία δεν έγκειται μόνο στις κινήσεις της Τουρκίας, αλλά και στη σχετική αδράνεια μέρους της διεθνούς κοινότητας απέναντι σε τέτοιες πρακτικές. Το γεγονός ότι η Τουρκία δεν έχει κυρώσει την UNCLOS, αλλά παρ’ όλα αυτά επιχειρεί να παρουσιάζεται ως υπεύθυνος διαχειριστής θαλάσσιων περιοχών, δείχνει και την υποκρισία αλλά και την ικανότητά της να αξιοποιεί τους θεσμούς όταν την εξυπηρετούν.
Οι τρεις βασικές προτεραιότητες της Ελλάδας
Η Ελλάδα έχει τρεις βασικές προτεραιότητες, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές στην Αθήνα:
- Νομική και διπλωματική αντεπίθεση: Η ανάδειξη της τουρκικής ενέργειας ως καταπάτησης των θεμελιωδών αρχών του διεθνούς δικαίου πρέπει να είναι συνεχής, στοχευμένη και πειστική.
- Διατήρηση πρωτοβουλίας κινήσεων: Η Αθήνα δεν πρέπει να περιορίζεται σε αντιδράσεις. Πρέπει να συνεχίσει να θέτει η ίδια την ατζέντα, όπως έκανε με την πρωτοβουλία για τα ελληνικά θαλάσσια πάρκα. Ο ενεργός ρόλος σε διεθνείς οργανισμούς και περιφερειακά σχήματα είναι κρίσιμος.
- Συμμαχίες και αποτροπή: Η ενίσχυση των διμερών σχέσεων με χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Κύπρος, καθώς και η σταθερή συνεργασία με τις ΗΠΑ, αποτελούν ασπίδα έναντι των επεκτατικών βλέψεων της Άγκυρας. Παράλληλα, η ισχυροποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων λειτουργεί ως αναγκαίος πυλώνας αποτροπής.
Η δημοσίευση των τουρκικών θαλάσσιων χαρτών δεν είναι απλώς μια οικολογική πρωτοβουλία. Είναι μέρος μιας στρατηγικής επαναχάραξης του θαλάσσιου χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου με πολιτικά, νομικά και συμβολικά μέσα. Η Ελλάδα καλείται να διαχειριστεί αυτή τη νέα φάση με νηφαλιότητα, αλλά και με αποφασιστικότητα, ενισχύοντας τις συμμαχίες της, επιμένοντας στη διεθνή νομιμότητα και διατηρώντας την πρωτοβουλία των κινήσεων σε ένα πεδίο που δεν συγχωρεί ολιγωρία κι εφησυχασμό.
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
