Τα social media ήταν κάποτε ο χώρος της έκφρασης, της δικτύωσης, της δημιουργίας κοινοτήτων. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, θυμίζουν έναν τεράστιο θάλαμο ηχούς, όπου κυριαρχεί η χολή. Σχόλια γεμάτα ύβρεις, ειρωνεία, μίσος και προσωπικές επιθέσεις κάτω από κάθε ανάρτηση - πολιτική, κοινωνική, ακόμη και προσωπική. Ένας θυμωμένος λαός που βρίσκει εκεί το μόνο πεδίο εκτόνωσης που του απομένει.
Τα social media δεν είναι πια αυτό που υποσχέθηκαν. Κάτω από κάθε ανάρτηση, από την πιο σοβαρή πολιτική τοποθέτηση έως την πιο αθώα φωτογραφία, ξεσπά ένας χείμαρρος σχολίων γεμάτος ειρωνεία και προσβολή. Δεν υπάρχει θεματολογία που να γλιτώνει: πολιτική, επιστήμη, τέχνη, αθλητισμός, ακόμα και το πένθος. Όλα γίνονται αφορμή για επιθετικότητα.
Σε ένα αχανές πεδίο, ο καθένας αισθάνεται ελεύθερος να εκφράσει τη σκοτεινή του πλευρά. Το πληκτρολόγιο λειτουργεί σαν ασπίδα. Κανείς δεν κοιτά τον άλλον στα μάτια — οπότε όλα επιτρέπονται. Από κατάρες μέχρι απειλές. Από «χιούμορ» που προσβάλλει, μέχρι οργανωμένες εκστρατείες bullying. Και το πιο ανησυχητικό; Όσο πιο δηλητηριώδες το σχόλιο, τόσο περισσότερα likes συγκεντρώνει.
Πίσω από αυτή τη μεταστροφή κρύβεται κάτι βαθύτερο. Η κοινωνία των δικτύων αποκαλύπτει την έλλειψη παιδείας λόγου και δημόσιας συμπεριφοράς, την αδυναμία διαλόγου χωρίς προσβολή, την ανάγκη εκτόνωσης που βρίσκει εύκολο έδαφος στην οθόνη.
Το κρύψιμο πίσω από την οθόνη ενισχύει την ψευδαίσθηση ατιμωρησίας. Κάποιος που δε θα τολμούσε ποτέ να βρίσει δημόσια, το κάνει με άνεση πίσω από ένα nickname και μια φωτογραφία ζώου, τοπίου ή καρτούν. Έτσι, ο διαδικτυακός χώρος μετατρέπεται σε λαϊκό δικαστήριο χωρίς δικαστές και χωρίς νόμο, όπου η προσβολή και η χυδαιότητα λειτουργούν ως “δημοκρατία του πληκτρολογίου”.
Το αποτέλεσμα είναι διττό και επικίνδυνο. Από τη μία, η δημόσια σφαίρα γεμίζει με θόρυβο και αδειάζει από ουσία. Ο διάλογος υποκαθίσταται από το “κράξιμο". Από την άλλη, οι πραγματικά σκεπτόμενοι άνθρωποι αποσύρονται. Επιστήμονες, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, άνθρωποι με λόγο, αποφεύγουν τη δημόσια τοποθέτηση γιατί δε θέλουν να γίνουν βορά στην τοξικότητα. Ξέρουν πως αν τους “πιάσει στο στόμα” το διαδικτυακό πλήθος, δεν υπάρχει διαφυγή: από ύβρεις και ειρωνείες μέχρι κατάρες και απειλές. Έτσι, το πεδίο αφήνεται στους πιο “φωνακλάδες" και ακραίους - μια νέα μορφή λογοκρισίας, όχι από το κράτος, αλλά από τον όχλο. Μένει να «μιλούν» μόνο οι πιο ακραίοι, οι πιο θυμωμένοι, οι πιο πρόθυμοι να βρίσουν. Έτσι όμως, η δημόσια σφαίρα φτωχαίνει. Η ποιότητα του λόγου υποχωρεί. Το μίσος γίνεται κυρίαρχη γλώσσα.
Το φαινόμενο δεν είναι μόνο κοινωνικό. Είναι και θεσμικό κενό. Παρά τις διατάξεις περί δυσφήμησης, απειλής και ρητορικής μίσους, το διαδίκτυο στην πράξη παραμένει ζούγκλα ατιμωρησίας. Οι πλατφόρμες δε συνεργάζονται εύκολα με τις Αρχές, οι καταγγελίες σπάνια οδηγούν σε ουσιαστική δίωξη, και οι περισσότεροι απλώς “μπλοκάρουν” ή “αναφέρουν” χωρίς αποτέλεσμα. Ο νομικός μας πολιτισμός, που στη φυσική ζωή βασίζεται στην ευθύνη του λόγου, δεν έχει βρει ακόμη τρόπο να μεταφερθεί στο ψηφιακό πεδίο.
Η Ελλάδα δεν είναι εξαίρεση. Όμως εδώ, η συλλογική κουλτούρα της υπερβολής και του θυμού συναντά την απόλυτη ελευθερία του Διαδικτύου, με εκρηκτικά αποτελέσματα. Κάθε πολιτική απόφαση, κάθε δημόσιο πρόσωπο, κάθε θέμα γίνεται αφορμή για ψηφιακή διαπόμπευση. Οι χρήστες δε σχολιάζουν πια για να ακουστούν, αλλά για να επιτεθούν, να “σκοράρουν”, να κερδίσουν likes. Η πολιτική ρητορική, αντί να ηρεμεί, τροφοδοτεί τον κύκλο της οργής. Όλα γίνονται αντιπαράθεση: “εμείς” εναντίον “αυτών”.
Η ευθύνη είναι συλλογική. Οι πλατφόρμες πρέπει να αποκτήσουν μηχανισμούς ταχείας αντιμετώπισης λεκτικής βίας, το νομικό πλαίσιο να εκσυγχρονιστεί, αλλά κυρίως η κοινωνία να εκπαιδευτεί ξανά στη δεοντολογία του δημόσιου λόγου. Η παιδεία είναι στάση ζωής. Αν δε μάθουμε να διαφωνούμε χωρίς να καταστρέφουμε, το δημόσιο πεδίο θα παραμένει μια απέραντη αρένα θυμού.
Τα social media δε φταίνε από μόνα τους. Είναι ο καθρέφτης που μας δείχνει ποιοι είμαστε. Και προς το παρόν, η αντανάκλαση δεν είναι τιμητική. Η ατιμωρησία της ύβρεως και η αποθέωση του θυμού μάς οδηγούν σε μια κοινωνία βουβής αυτοκαταστροφής. Αν δεν επαναφέρουμε το μέτρο, την ευθύνη και τον σεβασμό στο λόγο, θα καταλήξουμε να ζούμε μέσα σε έναν διαρκή, ψηφιακό εμφύλιο. Χωρίς αλληλεγγύη. Χωρίς σεβασμό. Και κυρίως χωρίς ανθρωπιά.
Η Αφροδίτη Κράβαρη είναι επικοινωνιολόγος με 3 master στα Digital Systems (Msc in Digital Systems, ΠΑΠΕΙ), την επικοινωνία (ΜΑ in Communication & Journalism, University of Cyprus) & το Δημόσιο λόγο & Digital Media (Msc in Public Discourse & Digital Media, University of Western Macedonia)
Ακολούθησε την Ημερησία στο Google News!
